˳íà ÊÎÑÒÅÍÊÎ

ÁÅÐÅÑÒÅ×ÊÎ 
²ñòîðè÷íèé ðîìàí

Öå êíèãà ïðî îäíó ç íàéá³ëüøèõ òðàãåä³é óêðà¿íñüêî¿ ³ñòî𳿠— áèòâó ï³ä Áåðåñòå÷êîì. Íàïèñàíà ùå â 1966 — 67 ðîêàõ, âîíà çãîäîì íå ðàç äîïèñóâàëàñü íà âñ³õ åòàïàõ íàñòóïíèõ óêðà¿íñüêèõ òðàãåä³é — ³ ï³ñëÿ ïîðàçêè 60-õ ðîê³â, ³ â áåçâèõîä³ 70-õ, ³ â îìàíëèâèõ ïàñòêàõ 80-õ. 

Ïðîòÿãîì öüîãî ÷àñó ç êîíêðåòíî¿ ïîðàçêè ï³ä êîíêðåòíèì Áåðåñòå÷êîì òåìà öüîãî ðîìàíó ïåðåðîñòàëà ó ô³ëîñîô³þ ïîðàçêè âçàãàë³, â ðîçóì³ííÿ, ùî "ïîðàçêà — öå íàóêà, í³ÿêà ïåðåìîãà òàê íå â÷èòü" , à â³äòàê ³ â íåîáõ³äí³ñòü ïåðåìîãè íàä ïîðàçêîþ. ², â³äêèäàþ÷è ïîïåðåäí³ âàð³àíòè ÿê â³äãîð³ë³ ñòóïåí³ ðàêåòè, íà ñüîãîäí³, âæå â íåçàëåæí³é Óêðà¿í³, â ÷àñè, êîëè âîíà ñòî¿òü ïåðåä çàãðîçîþ âæå îñòàòî÷íî¿ ïîðàçêè, — öÿ êíèãà ç íåîáõ³äíîñò³ áóòè íàïèñàíîþ ïåðåðîñëà äëÿ àâòîðà â íåîáõ³äí³ñòü áóòè îïóáë³êîâàíîþ. 

ÎÖÅ ² ÂÑÅ. Öß ÃÀËÈ× ÍÀÄ Ì²ÑÒÅ×ÊÎÌ. 
Íàðîäå â³ëüíèé, àæ òåïåð òè — â³ë. 
Ìîÿ ïîðàçêà çâåòüñÿ Áåðåñòå÷êîì. 
Íà Êè¿â íàñòóïຠÐàäçèâ³ëë. 
ß âæå íå ÿ. Ìåíå âæå óëåëåêàëè. 
Óæå ðóêà íå âäåðæèòü áóëàâè. 
Êóäè óìåðòè?! Ç ïåêëà òà é äî ïåêëà? 
Ãàðìàò íåìà. Ïðîïàëè êîðîãâè. 
Äåâ'ÿòîñèë, çíåì³ãñÿ ÿ ïîòðîøêó. 
²ðæå ì³é ê³íü ó äèê³é ëîáîä³. 
Íåìຠâ³éñüêà. Âñ³ — ó ðîçïîðîøêó. 
Îäèí â á³ä³… Îäèí — ÿê íà âîä³. 
Îöå òîá³ ñóïðÿãà ç áóñóðìàíîì. 
Õ³áà ÿ ãåòüìàí? Âñèïèùå ãëóïîò. 
Òàê äàâñÿ îìîðî÷èòè îìàíàì! 
Òåïåð äèâèñü íà Óêðà¿íó. Îò. 
Äèâèñü. 
      Äàâèñü ñëüîçàìè. 
                     Áóâ íàéäóæ÷èé. 
Íîñèâ ïðè áîö³ øàáëþ, íå ñòðó÷îê. 
Òåïåð ñèäèø ñàìîòí³é, íåâëàäóùèé 
³ ï'ºø, ÿê òðàõòåìèð³âñüêèé äÿ÷îê. 

Òâîþ ñâîáîäó îõðåñòèëè ´ðàòè. 
Áóð'ÿí â ïîëÿõ — ëåäü âèäíî àðõàëóê. 
Òî ùî æ òåïåð öüîìó íàðîäó — áðàòè 
ñâ³é êðåâíèé õë³á ó ïåðåìîæöÿ ç ðóê?! 

Õìåë³é, Õìåëüíèöüêèé! 
                    Äå æ òâî¿ êëåéíîäè? 
Äå êîðîãâè? Äå ãð³ì òâî¿õ ìóçèê? 
Äå â áèòâàõ çàâîéîâàí³ ñâîáîäè? 
Äå òâ³é Áîãóí, Ïóøêàð ³ Äæåäæàëèê? 

Êîçàê Íåáàáà, îõ, òàêè æ íå áàáà! 
ßêáè ï³ä íèì íå âñòðåëèëè êîíÿ, 
õ³áà á ïîë³ã â³ä ðóê ÿêîãîñü äðàáà 
êîçàê Íåáàáà, âèõðîâ³ ð³äíÿ?! 

ßêáè íå ò³ çàêëåïàí³ ãóñàðè… 
ÿêáè íå çðàäèâ õàïîâèòèé õàí… 
ÿêáè æ â³í áóâ îùàäí³øèé íà âäàðè. 
ì³é êðèâäàìè ðîêîâàíèé òàëàí! 
ßêáè íå äîù… ÿêáè íå ðåìñò ³ ðîçáðàò.. 
ÿêáè õî÷ òðîõè ãëóçäó ï³ä ÷óáè.. 
ßêáè ñòàðøèíè íå ï³øëè óðîçáð³ä… 
ÿêáè, ÿêáè, ÿêáè, ÿêáè, ÿêáè!!! 

×ìåëè òþòþí, òè, Áîæà ëÿëüêî ç ´ëåþ! 
Òè æ ñêèíóâ ÿðìà â гçàí³ ßðè! 
Òåïåð ñòèð÷èø íàä ð³äíîþ çåìëåþ, 
ÿê âèâîðîòü — êîð³ííÿì äîãîðè! 

×îãî òè æäåø? ßêî¿ â Áîãà ëàñêè? 
 òâî¿õ ðàäóòàõ ïðîðîñòຠìîõ. 
Îöå ³ âñå. Îäíà òàêà ïîðàçêà 
çàêðåñëþº ñòîíàäöÿòü ïåðåìîã! 

Îñü í³÷, ³ òà çîðåþ â î÷³ öâ³êíå. 
×óìàöüêèé Øëÿõ çàðåìèãຠ— çëàçü. 
Õòî äîïîìîæå, äóðíþ ìàêîöâ³òíèé, — 
ìîñêîâñüêèé öàð ÷è òðàíñ³ëüâàíñüêèé êíÿçü?! 
Íîãàéñüê³ îðäè? Âóñà êàðà¿ìà? 
Ñóëòàí Ìåõìåò? Êîðäîíè ç êèÿõ³â? 
Ëåæèòü òâîÿ çãëóçîâàíà Âêðà¿íà, 
ñõðåñòèâøè ðóêè âñ³õ ñâî¿õ øëÿõ³â. 
² ùî òåïåð? Ùî âä³ÿòü, ùî ïî÷àòè? 
ͳ áóëàâè, í³ â³éñüêà, í³ ïî÷àòè. 

Ìîÿ âèíà. ̳é ãð³õ ïåðåä ëþäüìè. 
Óñå æ áóëî çà íàñ. 
                ×îìó æ ïðîãðàëè ìè?! 

…ÁÓ ÐÀÍÎÊ. ÁÓ ÒÓÌÀÍ. ÁÓËÎ ÑÒÎ ÒÈÑß× Â²ÉÑÜÊÀ. 
² ìå÷ ñâÿ÷åíèé áóâ. Óñå áóëî òîä³. 
Øóì³ëè êîðîãâè. ² æîäíà ïòèöÿ ñâ³éñüêà 
íå âèâåëà êóð÷àò â îðëèíîìó ãí³çä³ 
Âîçè ñòîÿëè, ñêóò³ ëàíöþãàìè 
² îáð³é çáëèñ ï³âì³ñÿöåì òàòàð 
² ïîêîòèëèñü â êîíåé ï³ä íîãàìè 
êîøëàò³ äèìîì ãîëîâè ïåòàðä. 

Íà íàñ ³øëà ñò³íà ðóõîìîãðóäà. 
Ëåò³ëî âñå, çàêóòå ó áðîíþ. 
Ãóñàð êðèëàòèé — òî òàêà ñïîðóäà, 
ùî ò³ëüêè øàáëþ âèùåðáèø îá íþ. 
Ñêðåñàëèñü ìè. Âîíè ñïî÷àòêó òèñëè. 
Òà ìè, ëåãê³ ì³æ òî¿ âàãîòè, 
êðóøèëè ¿õ, çí³ìàëè ç êîíåé ñïèñàìè 
³ ïðîãèíàëè êåëåïîì ùèòè 

À ÿ ë³òàâ ó ò³é ñâèíöåâ³é õâèù³. 
ïèõàòó øëÿõòó ñ³ê íà äð³áåí ìàê. 
àæ äèáà ñòàâ íà òîìó áîéîâèù³ 
ì³é âîðîíèé ñêàæåíèé àðãàìàê. 
 äèìó, â îãí³, â êðèâàâîìó îøìàòò³, 
â³äêèíóò³ â áîëîòî â³ä ð³êè. 
âæå ò³ ãóñàðè íå áóëè êðèëàò³, 
âæå â³äñòóïàëè íàéìàí³ ïîëêè. 

Ìè âæå ¿õ áðàëè ÿê áèêà çà ðîãè — 
í³ìåöüêèì øòèáîì ñòàâëåí³ â³éñüêà. 
Óæå æ áóëî ò³ëü-ò³ëü äî ïåðåìîãè! 
Âîíà áóëà áëèçüêà óæå, áëèçüêà! 

² ðàïòîì äîù. ² çëèâà. ² ãðîçà. 
Ãàðìàò íå ÷óòíî â³ä óäàð³â ãðîìó. 
Âïàâ Àìóðàò. Ïîë³ã Ìóôôðàõ-ìóðçà. 
Ìè ê³ëüêà äí³â òðèìàëè îáîðîíó. 

À äîù õëþùèòü. ͳ ïðîñâ³òêó. Ìîêðÿ÷÷ÿ. 
Õèòຠá³é, ÿê ÷îðí³ òåðåçè. 
² âîðîííÿ âæå àæ õðèïèòü, íå êðÿ÷å. 
ͳ øàíöÿ âðèé. ͳ õë³áà ï³äâåçè. 
Îäñèð³â ïîðîõ. Ðæàâ³ ñàìîïàëè. 
Ãàðìàòè ãðóçíóòü. Âàëèòü â³òðîëîì. 
² òðåáà æ òàê, ùîá çëèâè ñàìå âïàëè! 
Íàéã³ðøå êîíÿì — êîí³ ï³ä ñ³äëîì. 
Òàòàðèí çìåðç, òî ñïðîáóé éîãî âêîñüêàé. 
Çíàìåíà çáëÿêëè ³ áóí÷óê îáâèñ. 
² ëþäÿì ñëèçüêî, ³ êîíÿö³ êîâçüêî. 
Óïàâ ãí³äèé — â áàãíþö³ çàêîâèç. 

Òà ìè òðèìàëèñü. Ìè õîò³ëè âîë³. 
Âæå òðåò³é ð³ê âîþºìî,— ïîðà! 

…À â³ääàë³ê íà ïàãîðá³ ó ïîë³ 
ðÿõò³ëà ñð³áíà ïîðõàâêà øàòðà. 

² ÕÀÍ, ßÊ ÂÈ˲ÏËÅÍÈÉ 3 ÂÎÑÊÓ, 
â êîëü÷óãó âáðàíèé ³ â øèøàê, 
êóðèâ êàëüÿí, ÷è ñïàâ ïîòðîøêó, 
÷è ñòåæèâ áèòâó ìîâ êîðøàê. 

ßêáè æ ÿ çíàâ, ÿêáè æ ÿ â³äàâ — 
â øîâêàõ ³ øêóðàõ, õèòü òà õèòü — 
â³í ñïèòü ÷è äóìàº, öåé ³äîë, 
³ ùî â³í äóìຠÿê ñïèòü? 

ßêèõ ùå õî÷å ñ³ë ³ ãðàä³â? 
À õàí êóíÿ, êóíÿ, êóíÿ… 
² ðàïòîì êðèêíóâ: 
                — Ãåòüìàí çðàäèâ! — 
³ ï³äâåëè éîìó êîíÿ. 

² ìóðçè, ìóðçè, ò³ çàìóðçè, 
ãàðåìíèé çìîðùåíèé óðþê, 

äðèøïàíÿòü ñë³äîì ç ïîëÿ áîþ — 

³ ÿê ñïèíèòè öèõ òâàðþê?! 

Çíåíàöüêà, ðàïòîì, âñ³ äî ðåøòè — 
âîíè çíèêàëè âäàëèí³. 
² õàí ÷àä³â, ÿê ãîëîâåøêà, 
íà á³ëî-ñ³ðîìó êîí³. 

ß áóäó â³ê ñåáå êàðòàòè, 
ùî çàìåòàâñÿ ñàì íå ñâ³é — 

íå çíàâ, ÷è õàíà çàâåðòàòè, 

÷è òóò ïðîäîâæóâàòè á³é? 

̳é ÷îðíèé ñîí — 
                ó õëþùó çëèâè, 
ó ðîçëåì³øåí³ øëÿõè, 

ëåòÿòü òàòàðè, â áóéí³ ãðèâè 

â÷åïèâøèñü, íà÷å ðåï'ÿõè… 

À ÒÓÒ ÙŠ²ÒÅÐ — Ó ËÈÖÅ — ÍÀ²Ä˲Ã! 
Çàñë³ïëè î÷³ ðîçïà÷åì äóø³. 
Áîäàé ÿ ñâ³òó á³ëîãî íå âèä³â, 
ÿê ïî ñâî¿õ ñòð³ëÿëè ãàðìàø³! 

Òî ùî æ âè, õëîïö³, ùî æ âè, ùî æ âè, õëîïö³?! 
Öå æ äî òàêîãî ñòèäó äîæèëè 
Á'ºòå ñâî¿õ, ïðîêëÿò³ äóðíîëîáö³. 
íà¿âí³ áåâç³, òåëåïí³, õîõëè! 

Òà æ òàì êîòðîãîñü ïðîñòî ï³äêóïèëè. 
ùîá ó÷èíèâ îöåé ðîçãàðä³ÿø. 
Âîíè æ í³êîëè íå áóëè ñêóïèìè 
íà òðèäöÿòü ñð³áíèõ äëÿ ³óä… À ÿ æ 
òàêè ³ ñàì ÷èìàëèé øìàò âàð'ÿòà. 
Òóò á³é. òóò ñìåðòü, òóò ñòîã³í íà ñòî ã³í. 

ÿê ñì³â êîìóñü êîìàíäó äîâ³ðÿòè, 
à ñàì ïîäàâñÿ õàíó íàâçäîã³í?! 

…ÒÎ ÍÅÏÐÀÂÄÀ, ÙÎ ÊÀÆÓÒÜ. 
                       ÒÎ ÂÈÏË²Ä ÁÀËÀ×ÊÈ ÏÓÑÒί. 
Íå ñèä³â ÿ â êàéäàíàõ. ² íå áèëè ìåíå íàãàÿìè. 
Õàí çóñòð³â ìåíå ÷åìíî. ³ä³áðàëè øàáëþ é ï³ñòîë³. 
² ââ³éøîâ ÿ â íàìåò — íà÷å âïàâ äî âîâ÷î¿ ÿìè. 

Õëîïö³ æäàëè ìåíå 
                ï³âñóáîòè ³ ö³ëó íåä³ëþ. 
 ïîíåä³ëîê, â³âòîðîê, ó ñåðåäó ³ â ÷åòâåðòîê. 
Çíîâ ñêóâàëè âîçè ², ïîêëàâøè íà Áîãà íàä³þ, 
îäáèâàëèñü îä ëÿõ³â, îä çëèâè ³ îä ÷óòîê. 

À êîðîëü æå ïðèâ³â âñå ðóøåííÿ îòå ïîñïîëèòå! — 
çàæèðóùó ïñþ êðåâ ³ ãîñòðîâàíó ãîíîðîì çë³ñòü. 
Áåðåñòå÷êî ìîº, äîùàìè ³ êðîâ'þ çàëèòå… 
Áåðåñòå÷êî ìîº!.. À îä ìåíå õî÷ áè õî÷ â³ñòü. 
Ðîçáóõàëè óáèò³. Âèïîâçàëè âîâêè ç ãóùàâèí. 
Óòî÷èëà êàðòå÷ êðèâàâîãî ñîêó ç áåð³ç. 
² ÿê³ñü ïåðåêèí÷èêè õëîïö³â ìî¿õ íàóùàëè, 
ùî Õìåëüíèöüêèé, ìîâëÿâ, ïîêèíóâ âàñ íà çàð³ç. 

À ß ÑÈÄ²Â Ï²Ä ÂÀÐÒÎÞ… Ï²Ä ÂÀÐÒÎÞ! 
Íàêðèþ ïàì'ÿòü êâàðòîþ. 
Ïî÷³ì õóíò ëèõà, ãåòüìàíå? Äå î÷³ ïîçè÷àâ? 
Îõ, ïàëàõò³ëî æ ìíîþ, ÿê â³òåð òîþ âàòðîþ! 
Îõ, çàëèâàëî æàðèâî, àæ ïîï³ë çàñè÷àâ! 

² âòîìà. Âòîìà, âòîìà, âòîìà… 
Äóøà õîëîíå, ÿê ñòàðèé ëåæàê. 
Õî÷ áè â íåâ³ð-çåìë³. 
                    à òî ó òåáå æ äîìà 
òîá³ ùå é ðóêè ñêðó÷óº ÷óæàê! 

Ñèäèø â ïîëîí³ 
             íà îáîëîí³. 
Ïèòàºø äîëþ: — ×îãî æèâó? 
Íî÷àìè çîð³ òâî¿ ñîëîí³. 
Òàòàðñüê³ êîí³ æóìðàþòü òðàâó 
À âàðòîâ³ øâàíäðèêàþòü ïî-ñâîºìó. 
Êèøèòü Âêðà¿íà êèøëàìè îðäè 
² Áîã çãîðòຠ÷îðíèìè ñóâîÿìè 
òâîº òåðï³ííÿ, âèòêàíå ç á³äè… 

ÍÅ ÆÀ˲ ÌÅͲ ÕÀÍ 
                Ͳ ÂÈÍÀ, Ͳ ÊÓÌÈÑÓ, Ͳ ÌÅÄÓ. 
Ì'ÿêî ñïàòè áóëî. Ëèø êðè÷àëà âíî÷³ ïîñò³ëüãà, 
Òà äâ³ ñèò³ ñîêèðè áëèùàëè ïðè âõîä³ íàìåòó 
Òà äèâèëàñÿ â ñåðöå ñòàëåâà òàòàðñüêà êëþãà. 

Òà ùîäíÿ ³ ùîíî÷³ õëåïòàëè çëèâó áàþðè. 
² ðîçäæîõàâñÿ õàí, 

            óñå ïðè÷³ïåíüêè øóêàâ: 
— Òè ìåíå îäóðèâ, ïðîêëÿòèé ´ÿóðå! 
ß ïðèâ³â ñâîº â³éñüêî, à òè ìåíå îøóêàâ 
Ùî æ òè õî÷åø, êîçàöüêèé òè ìàêîãîíå, 
ùîá ó òèõ áîëîòàõ ìåí³ æàáà öèöüêè äàëà? 
Òè æ êàçàâ, ùî ¿õ ìàëî. 
                      À ¿õ æå òàì ëåã³îíè! 
Òà ó íèõ æå ãàðìàòè, 
                   à â òàòàð — ñòð³ëà òà "Àëëà!" 

À ÿ êàçàâ: 

— Êîìó ³ç íàñ æóðèòüñÿ? 
×è ÿ æ ïîçâó, êîáè íå ñìåðòíà ïðÿ, 
òâîþ îðäó, ãàäþêó-ïîæàðèöþ, 
ïîâçå — òðàâà ï³ä íåþ âèãîðÿ! 

×è ÿ æ íå ïëàòèâ çîëîòèìè ãðèâíÿìè? 
×è êîíåé íå äàâ ç âîðîíèìè ãðèâàìè? 
À â òèõ áîëîòàõ, ñåðåä òèõ ìî÷àð³â, 
áàðàíÿ÷å äèøëî ç òâî¿õ áàòèð³â! 

…À ÊÐÀÑȲ ÍÀËÎÆÍÈÖ² ÂÈÊÐÓÃËßËÈÑß 
ãîëèìè æèâîòàìè ³ øîâêîâèìè ñòåãíàìè, 
ãîëóáèé ÷àä êàëüÿíó ðîçêîëèõóâàëè áðàíçîëåòè. 

À îäíó òàòàðè â áàðàíÿ÷èõ øàïêàõ 
ïðèòÿãëè äî íàìåòó ³ êèíóëè õàíó. 

Öå æ äåñü â öèõ ñåëàõ çààðêàíèëè. 
 á³ãàõ ïîïîâíþþòü ãàðåì. 
ijâ÷à êðàñè íåäîòîðêàííî¿ — 
ìàáóòü, ÿê òà êîëèñü Õóðåì. 

Âæå õàí îáñîòóº øîâêàìè, 
âæå êàæå íà í³÷ ïðèâåñòè. 
׳ïêèìè êë³øíÿìè-ðóêàìè 
âæå ãëàäèòü êîñè… 
                — ³äïóñòè!!! 

— À ÿ æ õ³áà òåáå äåðæó? — 
êàçàâ óðåé. 
— ß æ ç òîáîþ äðóæó, — 
êàçàâ óðåé. 
— Òè æ ìåí³ ëþáèé áðàò, — 
êàçàâ óðåé. 
— ß æ òîá³ âåëüìè ðàä, — 
êàçàâ óðåé. 

À ÁÓÄÜ ÆÅ ÒÈ ÏÐÎÊËßÒ! 
                    ³ä áðàòà äî áðàòà 
õîäæó — ÿê â³ä Ïîíò³ÿ äî ϳëàòà. 
Êóäè íå ïîòêíåøñÿ — îäèí ÿðåì. 
² êîæåí òÿãíå òåáå, äóøîãóá, — 
çà ðóêè — г÷ Ïîñïîëèòà ç öàðåì, 
àç³ÿòè — çà ï'ÿòè. 
                 Ëèòâà — çà ÷óá. 
Ëåæó ðîçï'ÿòèé, òà âæå ðàç ï'ÿòèé! 
À êîæåí êàòþãà ì³é — ìàñòêîñëîâ. 
Äîëîí³ ìî¿ ïðîöâÿõîâàí³ ÿòðÿòüñÿ. 
à ïñè øîëóäèâ³ çëèçóþòü êðîâ. 

ß âîñêðåñàþ ³ çíîâó ãèíó. 
Íåñó ñâ³é õðåñò íà ñâî¿ Ãîëãî÷³ 
À öàð ñòðîìëÿº ìåí³ ó ñïèíó 
Ñâî¿ äâîéëåç³ êàïðàâ³ î÷³. 

Çåìëå æ ìîÿ, íàùî òè ðîæà¿ñòà? 
À ÷îì æå òè, çåìëå, íå ç êàìåíþ-òðóòè? 
Ùî êîæíà ïðîæðà áàæà òåáå ç'¿ñòè 
³ ïîùàñëèâèòè êîæåí òðóòåíü! 

Êîñè íàø³ íåêëåïàí³, ä³òè íàø³ íåïëåêàí³ 
Ãîðå íà íàøó ãîëîâó çàéäè ö³ ïðèòåëåïàí³! 
×åêàéòå, 
       çà ìóêó ìîþ ñòðàñíó, 
çà òå, ùî â íåâîë³ êëÿêíó — 

îõ æå æ ³ âñòàíó, îõ ³ ñòðóñíó, 
îõ æå æ îá çåìëþ ³ õðÿïíó! 

ÕÀÍ ÇÍÈÇÓÂÀ ÏËÅ×ÈÌÀ: 

— ×îãî òè êèïèø â³ä ëþò³? 
ß æ òåáå íå ïðîäàâ ó Ñòàìáóë. 
Òî é ñèäè ñîá³, ñëóõàé ëþòíþ, 
êóðè òóðåöüêèé øòàìáóð. 
Ìîæå, õîëîäíî? Íå ñîðîìñÿ. 
Ãóð³é äîñèòü â öüîìó ðàþ. 
Îñü ºãèïåòñüêà, îí — ñàðîíñüêà, 
Àáî, ìîæå, õî÷åø ñâîþ? 
Òî áåðè, ³ùå íå ïî÷àòà. 
Äèêà äóæå, òà â òîìó é ñìàê. 
Ùî çà ñòåãíà! ßê³ î÷àòà! 
Ùî, òè ïëà÷åø? Îöå òàê òàê! 
Ãåòüìàí ïëà÷å. Âîíà æ íå ïåðâà. 
Òóò òàêèõ ó êîæí³ì ñåë³. 
Òè æ, Áîãäàíå, ³ç òîãî äåðåâà, 
ç ÿêîãî ð³æóòüñÿ êîðîë³! 
Òè Õìåëüíèöüêèé, à ÿ óðåé. 
²ç íåâîë³ íåìà äâåðåé. 
Òóò ãîñïîäàð — õòî ïîáîðîâ. 
Çàïëàòèø âèêóï — 
               òà é áóäü çäîðîâ. 

ÏÎÂÅÐÆÅÍÈÉ ÁÎÃÄÀÍ,- 
                  ÕÒÎ ÄÀÑÒÜ ÇÀ ÌÅÍÅ ÂÈÊÓÏ? 
Ðîçáèòå â³éñüêî? Âìîâêëèé ×èãèðèí? 
ßêáè êîëèñü, òî öå á ÿ ò³ëüêè êëèêíóâ. 
Òåïåð êîìó ÿ õòî, ö³íà ìåí³ êàëèì. 

Ïîøëþ äî ñèíà. Ç ïðèêðî¿ íàãîäè. 
Íåõàé ïîìîæå. Ãðîø³ íåìàë³. 
Áîðîâñÿ çà ñâîáîäó, íå âèáîðîâ ñâîáîäè, 
òåïåð ïëàòè çà ïðàâî õîäèòü ïî ö³é çåìë³. 

ÀËÅ ×ÎÌÓ?! 
         Ç ßÊί Á ÒÎ ÏÐÈ×ÈÍÈ 
²ñëàì-óðåé òàê òÿæêî çðàäèâ íàñ? 
³í çà äâà äí³ ì³íÿº òðè ëè÷èíè, 
òà ùå é ÷åòâåðòó ìຠïðî çàïàñ. 
Ó íèõ òàì â íåá³ çîðÿíî ³ ïòè÷íî. 
Íà ö³ëèé ñòåï âåëèêà âèäíîòà. 
À ìîæå, é ñïðàâä³ ¿ì áóëî íåçâè÷íî — 
òàê³ ë³ñè, òàê³ òóò áîëîòà? 
×è, ìîæå, ðàíà äóæå äîøêóëÿëà, 
éîãî æ òàì êóëÿ òðàôèëà â ñåäíî. 
Î äå ì³é Êîðñóíü? Äå ìîÿ Ïèëÿâà? 
Äå ïåðåìîã âèñîêå çíàìåíî?! 

Ç ÖÈÌ ÕÀÍÎÌ ÇÐÎÄÓ ÌÈ ÍÅ ÌÀËÈ ÏÐÈßÇͲ. 
Õ³áà ç äîáðà ïîêëèêàâ ÿ îðäó? 
ß á³ëÿ íüîãî — ÿê íà ïðèâ'ÿç³, 
óñå ÿêî¿ñü ïàñòêè æäó. 

Òî â³í ö³ ñåëà êðîâ'þ çàñêîðîäèòü. 
Òî õî÷å ëàñêè â êîðîëÿ çàæèòü. 
Öå õèòðèé õàí, â³í çíàº, ùî â³í ðîáèòü, — 
ÿêùî ïîá³ã, òî â³í óæå á³æèòü. 

Òàòàðè — í³. Íàðîä íå çðàäèòü çðîäó. 
¿õ çà äâà äí³ ñ³ì òèñÿ÷ ïîëÿãëî. 
Àáî íîãàéö³. Ïðèãîðùà íàðîäó. 
À ïîíàä íèõ â³ðí³øèõ íå áóëî. 

Ãóêíåø — ÿê â³òåð, ïðèëåòÿòü, íå ãàþòüñÿ. 
Íå òå ùî öåé óñîõëèé ñêàðàáåé. 
Àëå á³äà ñï³òêàëà ³ íîãàéö³â — 
çàãèíóâ áðàò ì³é, äðóã ì³é Òóãàé-áåé. 

ÏÀÕËÎ ÑÌÀËÅÍÈÌ ÂÎÂÊÎÌ, 
                     ÇÀÕÎÄÈËÎÑÜ ÇÍÎÂ ÍÀ ÃÐÎÇÓ. 
Ïîòàé âçÿâøè êîíÿ, ÿ õîò³â ò³êàòè ç ïîëîíó. 
Ñàìå ðåéâàõ ñòîÿâ, áî õîâàëè ÿêîãîñü ìóðçó 
³ ïàëèëè íàä íèì ïåðåìîêëó â ïîë³ ñîëîìó. 

Òà ñõîïèëè ìåíå. Ïðèâ'ÿçàëè ìåíå äî ñ³äëà. 
Ùîñü êðè÷àâ ìåí³ õàí, àæ ñëîâà íà äîù³ ñè÷àëè. 
Äîòë³âàëà ñîëîìà. Òàòàðè ìîëèëèñü: "Àëëà!" 
² íà öåé ðàç ìåíå ñòåðåãëè âæå ñàì³ ÿíè÷àðè. 

Ö² ÓÆÅ ÂÑÒÅÐÅÆÓÒÜ. 
                 ÌÎËÎÄÈÊ ÓÑ̲ÕÀªÒÜÑß ÊÐÈÂÎ. 
Ïîëîíÿíêà ï³äêðàëàñü. Äèâèëàñü íà ìåíå, ñóìíà. 
ͳ, íå áóâ ÿ â êàéäàíàõ. Ìåí³ ò³ëüêè íàäáîðêàëè êðèëà. 
² â³ä ãîëîñó âîë³ ëèøèëàñÿ ò³ëüêè ëóíà. 

² ÏÎÊÈ ÉØËÎÑÜ ÏÐÎ ÄÎËÞ ÄÂÎÕ ÄÅÐÆÀÂ, 
äå áèëèñü ìè ç íàâàëîþ âîðîæîþ, 
÷óìèçà êðèìñüêèé, â³í ìåíå äåðæàâ 
ïî÷åñíèì ãîñòåì, ò³ëüêè ï³ä ñòîðîæåþ. 
À ùî íàéã³ðøå — íå ÷åêàâøè çðàäè, 
çà õàíîì ãíàâøè â çëèâó ãðîçîâó, 
ÿ òàì çàëèøèâ çíàê ñâ âëàäè — 
ìîþ ïå÷àòü, áóí÷óê ³ áóëàâó. 

Îòî íàãëóçóâàëèñÿ âåëüìîæí³! 
ijñòàëîñü ¿ì øàòðî ó êèëèìàõ, 
çàë³çîì êîâàí³ øêàòóëè ïîäîðîæí³, 
³ âñ³ ëèñòè, ³ ñð³áíèé êàëàìàð… 

²ÄÆÈ ˲ÒÀ. ÂÆÅ ÑȲ Ìί ÑÊÐÎͲ. 
Âñüîãî â æèòò³ òðàïëÿëîñÿ ìåí³. 
Áóâ ó òþðì³. Â òóðåöüêîìó ïîëîí³. 
Àëå â òàê³é áåçâèõîä³ ùå í³. 

ÌÎß ÃÀÍÜÁÀ, ÌÎß ÏÐÎÂÈÍÀ. 
Ùîá âòðàïèòü äî òàêèõ òåíåò! 

…Ƴíîöòâî íîñèòü ð³çí³ âèíà. 

óðåé ïîêëüîâóº øåðáåò. 

Íà íüîãî ãëÿíóòè — íå ñêó÷èø. 
ßê ÷îðò êîùàâèé íà êîð÷³, 
â ñîðî÷ö³ ÷îðí³é àæ ëèñêó÷³é, 
ó ïóðïóðîâ³é îïàí÷³. 

Ñèäèòü â êàëüÿí³ ÿê â òóìàí³. 
Íàìåò øîâêàìè âîðóøêèé. 
Êóíãàë. Êèíäæàë. Ñâÿùåííèé ÷îðíèé êàì³íü. 
² çîëîòîì ðîçøèò³ ïîäóøêè. 

Ëèáîíü, ñóòóæíî íåáîðàêó. 
Ñåðåä íàëîæíèöü ³ äðóæèí — 
â³í ÿê ñóõà ãîë³âêà ìàêó 
ñåðåä íàñòóðö³é ³ æîðæèí. 

×îãî æ òè âîçèø ¿õ ç ñîáîþ, 
ãàðåìíèê, öàï ã³ðñüêèé, áàá³é! 
Ùîá íàâò³øàòèñü ï³ñëÿ áîþ? 
À ùî, ÿêùî ïðîãðàºø á³é? 

Ùîá öÿ òàòàðî÷êà, ÿê ïòè÷êà, 
òðÿñëàñÿ, âï'ÿâøèñü ó ãàðáó? 
Ùîá öÿ ÷àäðà ç òàêîãî ëè÷êà 
äåñü çà÷åïèëàñü çà âåðáó? 

Ïîá³éñÿ Áîãà ÷è Àëëàõà, 
÷è òè êóìèñó ïåðåïèâ, 
ùî â ñâ³é ãàðåì ÿê âîâêóëàêà 
ùå é öå ä³â÷àòêî ïðèõîïèâ! 

ÒÈÌ ×ÀÑÎÌ ÄÆÓÐÀ Ì²É ÇÀ ÂÈÊÓÏÎÌ ÇÌÎÒÀÂÑß. 
² ãðîø³ ò³ ïðèâ³ç, óìèëèâøè êîíÿ. 
² ïî÷àëèñÿ ³íø³ âæå ìèòàðñòâà — 
çíàéòè ñâî¿õ, íå ãàþ÷è í³ äíÿ. 

Øàáëþ ìåí³ íå ïîâåðíóëè. 
                       ³ääàëè ò³ëüêè íàøèõ êîíåé. 
Ðîçñòóïèëèñÿ ìóðçè, ³ âèéøëè ìè ³ç íàìåòó. 
Òà é ïî¿õàëè — äæóðà ³ ãåòüìàí éîãî çàêîííèé. 
Òà ùå òó ïîëîíÿíêó íà ñ³äëî âæå âçÿëè ÿê ìåðòâó. 

Âîíà âæå ³ íàñ áîÿëàñü. Óìîâèâ õàíà íàñèëó. 
Îöå äîæèâñÿ, Áîãäàíå, âèêóïëåíèé íà ñòàð³ñòü. 
Õî÷ ä³â÷èíó âðÿòóâàëè. Îäíó ç³ âñüîãî ÿñèðó 
Îäñèïàâøè õàíó çà íå¿ 
                    Óñå, ùî òàì ùå çîñòàëîñü. 

ÏÎËß ÎÄÑÈвËÈ Â²Ä ÌÐßÊ. 
Íàä íèìè íåáî ìîâ ñ³ðÿê 

Ïî ñàìèé îáð³é òóãà, òóãà, òóãà.. 
Òàêå áåçëþääÿ ìàðíå ³ ñìóòíå. 
ͳäå íåìà í³ êîíèêà, í³ ïëóãà, 
õ³áà ùî ïîëåì çàºöü äðåìåíå 

ÍÀÄÂÅײРDzÄÊÈÑÜ ÍÀËÅÒ²ËÀ ÃÀËÈ×. 
Ç÷èíèëà ãðàé. Õîò³ëîñÿ òåïëà. 
óðêîòíèé äóõ äîùåì çàëèòèõ çãàðèù 
íàì ï³äêàçàâ äîðîãó äî ñåëà 
ßêà òåïåð íî÷³âëÿ? À í³ÿêà 
Õòî ïðèéìå íàñ, íàðîä ïîâèãèáàâ. 
Òà ùå, ìàáóòü, ïðîì÷àâ ÿêèéñü âîÿêà, 
íà âñ³õ òèíàõ ìàê³òðè ïîðóáàâ. 
Ïîñòîÿëè. Çàéøëè â ÿêåñü ïîäâ³ð'ÿ÷êî. 
Îñåëü íåìà. Ñàäè ³ùå æèâ³. 
Òà âñå á³æàòü ïî ä⳺÷êî, ïî ä⳺÷êî 
êóð³ïî÷îê ðÿáåñåíüêèõ â òðàâ³… 

ÇÀÍÎ×ÓÂÀËÈ Â Ñ²Í², ßÊ Ó ÕÌÀв. 
Òà é çíîâ ï³øëè, ïîëÿìè íàâïðîøêè. 

À ä³â÷èíà æ ÿêà! ² î÷³ â íå¿ êàð³. 
̳é äæóðà îí³ì³â, ëàìຠáàò³æêè. 

ÌÈ ÐÎÇÏÈÒÀËÈ, ÄÅ ¯¯ ÑÅËÎ. 
Âîíà æóðèëàñü, ùî çàñòàíå ïóñòêó. 
̳é äæóðà ïîñàäèâ ¿¿ â ñ³äëî, 
ï³äíÿâ íà ðóêè ëåãêî ìîâ ïåëþñòêó 

À ÿ äóìàâ: — Ñåñòðè÷êî! Äîíåíüêî! 
Íó, âðÿòóâàâ ÿ òåáå, îäí³ñ³íüêó. 

À ò³ óñ³ ä³â÷àòà é ìîëîäèö³, 
ùî ¿õ ó Êàô³ òóðêàì ïðîäàäóòü, 
ùî ¿õ íà ÷îðíîìîðñüê³ òîðãîâèö³, 
ñèðèöåþ ïîâ'ÿçàíèõ, âåäóòü?!.. 

ßêà äóøà öå âèäåðæèòü, íå çíàþ. 
Âîíè ÿ÷àòü, áëàãàþòü: çàõèñò³òü! 
Ïðîñò³òü ìåíå. ³ä Âîðñêëè äî Äóíàþ. 
Ïî ñàìå ìîðå, ïî Ñòàìáóë ïðîñò³òü! 

ÑÒÐÀØÍÈÉ ÑÎÞÇ Ì²É 3 ÕÀÍÎÌ, ²Ç òÐŪÌ. 
Îðäà îðäîþ, âñå áåðå â ÿñèð. 
…À äæóðà êóòàâ ä³â÷èíó â êèðåþ. 
À òèõèé äîùèê â ïîë³ ìîðîñèâ. 

IJÂ×À ÏÎÂÅÑÅ˲ØÀËÎ, ÑϲÂÀËÎ. 
À ìîëîäåíüêå! Ùå é íå íà ïîð³. 
ßê ïòàøåíÿ, íà ãðóäÿõ â äæóðè ñïàëî. 
Îòî íàáðàëîñü ñòðàõó ó õàíñüêîìó øàòð³! 

Á³ëÿ ñâîãî ñåëà — àæ òàì âæå ðîçðèäàëîñü. 
ϳøëî øóêàòè, ìî' ÿêà ð³äíÿ. 
² ïîêè éøëî, óñå ùå îãëÿäàëîñü 
À äæóðà ì³é ìîâ÷èòü, ïðèøïîðþº êîíÿ. 

ÂÍÎײ ÑÊÐÈÏËßÒÜ ÂÎÇÈ. ÏÅÐÅÑÅËÅÍÖ² ¯ÄÓÒÜ. 
Ñâ³ò çà î÷³, ïîêèäàâøè ñâîº. 
Øóêàòè Óêðà¿íó â Óêðà¿í³. 
äåñü ìຠæ áóòè, äåñü âîíà òà º! 
Ñâîÿ. Ñâîá³äíà. Ùå íå çàíàïàùåíà. 
Äå âæå íå âëàäåí ëÿõ àí³ Àëëàõ. 
Äí³ñòðî ³ Áóã, Ïîä³ëëÿ ³ Áðàöëàâùèíà 
ñàì³ ñåáå âèâîçÿòü íà âîëàõ. 

Ïðîáèëèñü êðîâ'þ. Ñòîìëåí³, îáäåðò³. 
ϳäâîäè âèòÿãàþòü ç áàãíîâèöü. 
À íà âîçàõ — ñòàð³, óæå ÿê ìåðòâ³, 
îáëè÷÷ÿìè äî íåáà, ãîð³ëèöü. 

Äå áóäå ä³ì ³ äå ïðèòóëîê âàø? 
² ïîëÿ øìàò, ³ äëÿ ä³òåé ïðîæèòîê? 
Ñêðèïëÿòü âîçè — êóäèñü íà ïóñòîïàø, 
íà â³ëüí³ çåìë³, ëþäñüêèé íåóæèòîê. 

À ÿ ñòîþ, ñêàçàòè ùîñü íå ãîäåí. 
Çìèâຠäîù äîðîãó ³ ìåíå. 
ß ðîçìèíàþñü ³ç ñâî¿ì íàðîäîì. 
Òà é êðàùå òàê. ͳõòî íå ïðîêëÿíå. 

Îáïàëèòü ÷àñîì äóìêà êðèæàíà — 
îñü ëþäè éäóòü, à ñêð³çü îäíà ðó¿íà. 
² ïîêè ÿ ¿õ âèçâîëþ ç ÿðìà, 
òî ÷è íå ìåðòâà áóäå Óêðà¿íà? 

…Äåñü ïðè âîä³ ñïèíèâøèñÿ ï³äâîäîþ, 
äå âæå âîëè äî ÿñåë çàðåâóòü, 
áåçäîìí³ ëþäè, ñïðàãë³ çà ñâîáîäîþ, 
ñâî¿ ñåëèòüáè ñëîáîäàìè çâóòü. 

Àëå æ ÿêà á³äà öüîìó íàðîäó! 
Ùî â³í á³äó ì³íÿº íà á³äó. 
Áî õòîçíà, ÷è â³í çíàéäå òàì ñâîáîäó, 
÷è ùå îäíó çáóäóº ñëîáîäó. 

ßÊ ÄÎÁÐÅ Ó²ÉÒÈ Â ÊÎÐ×ÌÓ 
                       ÇÂÈ×ÀÉͲѲÍÜÊÈÌ ÄßÄÜÊÎÌ, 
íàìàöàâøè çàøêàðóáëèìè ïàëüöÿìè ïîù³ëÿí³ äâåð³ 
ïîñòîÿòè íà ïîðîç³, 
ï'ÿò³ðíåþ ïðèãëàäèòè íå÷åñàíó ìàêîòèðþ, — 
êîæåí òîá³ ïîñóíåòüñÿ, 
êîæåí äî òåáå âèï'º. 
êîæåí òîá³ âèëຠÕìåëüíèöüêîãî! 
̳é Áîæå, ùî ò³ ëþäè ìåëþòü! 
Ñëîâà ãàíÿþòü ÿê ïëîòâó. 
Âñå ëàþòü Õìåëÿ, 
               ëàþòü Õìåëÿ — 
çà ìîñêàë³â, çà òàòàðâó. 
Çà öþ ìîêâó íåïðîòîðåííó. 
Çà Áåðåñòå÷êî, çà âîëà 
² íàâ³òü ëàþòü… çà Ãåëåíó! 
Çà òå, ùî ëÿøêîþ áóëà. 

Î Ãîñïîäè, äàéòå ñïîê³é õî÷ Ãåëåí³! 
Ïî òîé á³ê ñâ³òó âîíà âæå æ íå ëÿøêà. 

² äàéòå ìåí³ çàáóòè Õìåëüíèöüêîãî! 
²é-Áîãó æ éîìó, ïñÿþñ³, íå ç ìåäîì. 

×îðíèé, õóäèé, ó áðóäí³é ñîðî÷ö³, — 
îñü âàø ãåòüìàí, 
               ëëÿí³ Ñîðî÷èíö³! 
Çåðî. Íóëü. 
×îëîâ³ê áåç øàíè. 
Îñü âàø ãåòüìàí, 
               Ðîìíè é ³ëüøàíè! 

Ͳ×ÎÃÎ. ÉÄÓ, ÏÐÈÍÈÆÅÍÈÉ ÏÎÒвÉÍÎ. 
Îìèþ äóøó ó äîáð³ ³ çë³. 
Áà, ìîæå, ÷àñîì ãåòüìàíó ïîòð³áíî 
ïðîéòèñÿ ï³øêè ïî ñâî¿é çåìë³? 

…ÍÎÃÈ Ì²ÑÈËÈ ÃÐßÇÜ, 
ÄÓØÀ ËÅÒ²ËÀ ÍÀÄ ÓÊÐÀ¯ÍÎÞ. 

Ïîëÿ é ïîëÿ. ϳâîí³ÿ ³ ï³âåíü. 
Äð³ìàéë³âêà, Íåõà¿âêà, Ñâàòêè. 
À äå æ ìî¿ Íåìèðèíö³ ³ Ãí³âàíü, 
Âåëèêå Äðþêîâå, Äðà÷³, Øàáåëüíèêè?! 
̳é Ëþò³æ, ì³é Ïåðå÷èì ³ Ñóùàíè, 
Êîïè÷èíö³, Çîçóëèíö³, Òàëüíå, 
Ïîïàñíå, Î÷åðåòÿíå, Ãðå÷àíå, 
Çàòèøíå, Áóðÿêîâå ³ Õì³ëüíå! 
Ïðèëóêè, Ëóêè, Ëèïè, Ëèïîâåíüêè. 
Ëåëåê³âêè, Áåðåç³âêè, Ñòàâè. 
Äóáîâèé Ãàé, Ãèëüö³, Áåðåñòîâåíüêè, 
Âåëèê³ Áóáíè — ùî æ çàäóáëè âè?! 
Ïèâö³. ϳäâàðêè. Âåðãóíè. Áàøòàí³âêà. 
Âèñîêà ϳ÷, Äîìàøëèí ³ Ïè¿. 
Æèòîìèð. Âîºãîùà. Êàºòàí³âêà. 
Ìåæèðè÷, Êîëîìèÿ, Òóðáà¿. 

Ìàëà ijâèöÿ ³ ϳùàí³ Áðîäè. 
Âèøíåâèé Õóò³ð, Õîðòèöÿ, Õîòèí. 
ϳäãàé÷èêè. Îï³øíÿ. Îáèõîäè. 
Áàòóðèí, Áåðåæàíè, Ðîãàòèí! 

Îí Äèìåð — âñå äèìàðèêè é äîìàðèêè. 
Ñõîâàëèñÿ, ëèáîíü, ï³ä õâàðòóõè 
Ìàð'ÿí³âêàì, Ìîòðîí³âêàì, Âàðâàð³âêàì 
²âàíüêè, Àíäðóø³ ³ ßâòóõè. 

Âåëèêà Ãëóøà. Æàáîòèí ³ Ãàäÿ÷. 
Òèøêè. Ïî÷àëè. Âîâêîâè¿. Ñòðèé. 
Êóäè íå ãëÿíåø — Ãàéâîðîí ³ Ãàëè÷. 
×îðíîáèëü, ×îðíîáàé ³ ×îðòîðèé. 

À îí³íî — 
        Õàë÷à, Øàíäðà, Êàíäèáè. 
Êåëåáåðäà, Êàëãà, Òåìðþê, Òàøëèê. 
Îöå âàø ñë³ä, ïðèáëóäè ³ çàäèáè, 
îòîé òàòàðñüêèé êëåê³ò — Êàãàðëèê! 
Áåðáåðè. Ïå÷åí³ãè. Êàðà÷à¿âö³. 
ϳäëÿøêè. Ãîäè-Òóðêà. Ìîñêàë³. 
³ä÷àÿëàñü. Âòîìèëàñü. Ïðèçâè÷à¿ëàñü. 
×óíãóë, Ïåêåëüíå — íà ñâî¿é çåìë³! 

Î Äàð-Íàä³ÿ! Æäàíè òà Áîÿíè. 
²ðê볿â. Ì볿â. Çëîáèí âåðåì³é. 
Âåëèêèé Ñòèäèí. Õàëåï'ÿ. Õîëîï'º! 
˳ïëÿâå áðàòîëþáíèõ Áàëàêë³é. 
À îí ³ Êè¿â. Ïîäèâèñü — òà ïèëüíî. 
Ìîÿ Âêðà¿íî, òè öå ÷è íå òè? 
Ñêð³çü Ëèõîâêè, Íåäîãàðêè, Òîïèëüíî, 
Ïîãàðùèíà ³ Ðóáàí³ Ìîñòè. 
Çàðóáèíö³. Ïîï³ëüíÿ. Ïîïåëþõè. 
Ïîïîííå. Ïîãîð³ëüö³. Ãðîáîâå. 
Íåæèëîâè÷³. Íåñîëîíü. Ñâèíþõè. 
Êàëüíå, Ãðóçüêå, Õîëîäíå ³ Êðèâå! 
Áîðèíè÷³. Äóë³áè. Ãîðèñëàâè÷³. 
ßðèëîâè÷³. Êíÿæè÷³. Ïåíüêè. 
Ñòàð³ ×åðâèùà ³ Íîâ³ Áåçðàäè÷³ 
Íîâ³ Ãîëãî÷³ íà ×îòèðáîêè! 
Ñïàñèá³âêà. Òåðïèë³âêà. Àäàìè. 
Çâåíèãîðîä. Ãîñòîìåëü. Õîòèìèð 
Ìàëà Ãëóì÷à ç Âåñåëèìè Òåðíàìè 
³ Ï'ÿòèõàòêè ì³æ Ñåìèìîãèë. 

Óñ³ì â³òðàì â³äêðèòèé íà Ðîçäîë³, 
íà Êóñíîíüêè ïîäåðòèé ó ÿðì³ — 
âåëèêèé êðàé Íåäàíîâî¿ Âîë³! 
Õòî æ âîëþ äàñòü, ÿê íå âçÿëè ñàì³?! 

² ÙÎ ÍÅ ÄÅÍÜ — 
             ÍŠ²ÑÒ², À ÒÐÓÒÈÇÍÀ. 
Äçâ³í áàìáèëÿº äåñü â ìîíàñòèð³. 
Ïîêëîíè á'º ó Ëàâð³ Éîñèï Òðèçíà, 
³ ç ãí³âó ïëà÷óòü ñèâ³ êîáçàð³. 

À ñòîëüíèé Êè¿â ñòîãíå â³ä ëèòâèíà. 
² øëÿõòà çíîâó øàñòຠïðîç Ëüâ³â. 
À ëþäè êàæóòü: — Öå Õìåëüíèöüêèé âèíåí. 
Äî ÷îãî Óêðà¿íó â³í ïðèçâ³â?! 

×È ÂÆÅ ÌÅͲ ÕÎÄÈÒÜ ÏÎÇÀÂÃÎвÄÍÎ? 
³ä öèõ ÷óòîê, çäàºòüñÿ, òðà÷ó ãëóçä. 
À ìîæå, ÷àñîì ãåòüìàíó ïîòð³áíî 
ïî÷óòü ïðî ñåáå ïðàâäó ç ïåðøèõ âóñò? 

Îòàê ³äó, äîðàäíèê³â ÷îðòìà. 
² ãëàñ íàðîäó ÷óþ, â³í íåñõâàëüíèé. 
Óïèòèé äÿäüêî íå-ìèíàé-êîð÷ìà 
ðîçêàæå á³ëüø, í³æ ïèñàð ãåíåðàëüíèé. 
²øîâ êîáçàð. Ìàëåíüêèé ïîâîäèð, 
ùî áóâ éîãî âåëèêèìè î÷èìà, 
ñêàçàâ, ùî äå â³í ç ä³äîì íå õîäèâ, 
ãåòüìàíñüêà âëàäà ñêð³çü óæå íå ÷èííà… 

ß ÏÐÀÃÍÓ Â²ÑÒ² ÄÎÁÐί ÊÎÂÒÎÊ! 
À çâ³äóñ³ëü — ïðî çëî÷èíè ³ çðàäè. 
Âñÿ Óêðà¿íà õâîðà â³ä ÷óòîê. 
Àëå æ ÷óòêè — òî ïîòåðóõà ïðàâäè. 

ÏÐȯÕÀÂ ß Â ÃÅÒÜÌÀÍÑÜÊÈÉ ×ÈÃÈÐÈÍ — 
â³í íåïðèñòóïíèé, ÿê ñóäåéñüêå æåçëî 
Ëèøå ÿêåñü ùåíÿ ³ç ÷àãàðèí 
âíèçó íà ìåíå ùåâêíóëî ³ ùåçëî 
ß â Ìàñë³â Áð³ä — ³ òàì óæå ñò³íà. 
ß ïî çàëîãàõ — à çàëîã íåìàº. 
Êóäè íå òêíóñü — í³ÿêèé ñàòàíà 
ìåíå óæå çà ãåòüìàíà íå ìຠ

Îöå àæ òóò íàðåøò³, ñëàâà Áîãó 
çíàéøëè ìè öþ ôîðòåöþ ³ çàëîãó 
Ï³ä ¿õàëè äî íå¿ ÷åðåç ÿð. 
À òóò çàëîãè — öåé îäèí çáðîÿð. 

Íå çíàþ, õòî â³í º. Êîëè ç'ÿâèâñÿ, çâ³äêè 
À ìîæå, â³í Ìàìàé. Ç'ÿâèâñÿ, òà ³ âæå. 
Ùî òóò áóëî, — ëèøå ö³ ìóðè ñâ³äêè. 
Ïîðóáàíèé çáðîÿð ðó¿íó ñòåðåæå. 

Òî ìè òóò ³ ëèøèëèñü íà ãîð³, 
â óðî÷èù³, ùî çâåòüñÿ Ãîí÷àð³. 

Òà é æèâåìî. Âæå òðåò³é äåíü. Äàâíî. 
Ñïèìî íà ñ³í³. Òóò âñüîãî çàäîñèòü. 
Âîäà ç ð³êè.  ïèâíèöÿõ º âèíî 
Øðàìêî ÷óòêè ³ç Ïàâîëî÷³ íîñèòü. 

Ñòàðåíüêèé ï³ï ðîçïèòóº ïðî âñå. 
Ïðî á³é, ïðî äîù, ïðî õàíà, ïðî êîìåòó 
Òà æóðèòüñÿ À ÷àñîì ïðèíåñå 
òî ãàðíåöü áîáó, òî êàâðàòêó ìåäó. 

 ÓÐÎ×ÈÙ² ÂÅ×ÎÐÀÌÈ 
                 ѲÒÈÒÜÑß Á²ËÀ ÃËÈÍÀ. 
×îðí³þòü ñòàð³ á³éíèö³ ç òåðíîâî¿ ãóùèíè. 
Ìîõàìè áåðóòüñÿ ìóðè. ² æåâ𳺠äèêà ìàëèíà. 
Âíî÷³ óõèêàþòü ñîâè ³ øóðõàþòü êàæàíè. 
Äåñü äçâîíè äàëåêî¿ öåðêâè 
      ïîòóæíî ãóäóòü íàä ì³ñòå÷êîì 
      Õòî ñâ³÷êó òåïåð ïîñòàâèòü çà äóøó ìîþ õì³ëüíó? 
ß, ãåòüìàí Áîãäàí Õìåëüíèöüêèé. 
            ðîçáèòèé ï³ä Áåðåñòå÷êîì. 
ñèäæó ó ñòàð³é ôîðòåö³ ³ äîëþ ñâîþ êëÿíó 

ͲÊÎÃÎ ² ͲDzÄÊÈ. ÍÅ ×ÓÒÍÎ ² ÍÅ ÂÈÄÍÎ. 
Ñòåæêè ïîçàðîñòàëè Âîðîòà â áóãèë³ 
Óñ³ ìåíå çðåêëèñÿ. Ëèøå â³ùóíêà â³äüìà 
³çâ³äêèñü ïðèëåò³ëà, ³ êàæå — íà ì³òë³. 

Íàïàðèëà ëþáèñòêó, ùå é ÷àðè íåìóäðÿ÷³ 
Òî âèïåðå ñîðî÷êó, òî ¿ñòè äàñòü ³ ïèòü 
¯é ñò³ëüêè ë³ò, ùî âæå íåìຠçäà÷³. 
À õîäèòü. À æèâå. À ãîëîñîì ñêðèïèòü. 

— À ÿ æ òîá³ êàçàëà, ùî áóäå äîù ³ çðàäà. 
Ùî òóò íå ïåðåìîæåø. Îòî æ áî ³ âîíî. 
ßêáè æ òè áóâ ïîñëóõàâ. ß âæå é ñàìà íå ðàäà, 
ùî áà÷ó âñå ÿê áà÷ó, áî òàê ìåí³ äàíî. 

ßê çâóòü ¿¿, íå çíàþ. ßâäîõà, Íàñòÿ, ¯âãà. 
³ùóº ³ âîðîæèòü, ³ ðàíè çàìîâëÿ. 
Âîíà ìåí³ âïåêëàñÿ. Âîíà ìåíå çà¿ëà. 
Àëå òàêî¿ â³äüìè íåìà ³ â êîðîëÿ. 

ÇÁÐÎßÐ ² ÄÆÓÐÀ ÑÒÅÐÅÆÓÒÜ ÂÀËÈ. 
Ïîãîìîíÿòü. ² âèï'þòü ÿê êîëè. 

Îòàê ñèäÿòü ï³ä õìàðàìè íàãóñëèìè, 
à òèøà ìðóæèòü îáð³é — íå çäð³ìàé! — 
òåíä³òíèé äæóðà, ÿê øëÿõòÿíêà ç âóñàìè, 
³ òîé â áîÿõ ïîðóáàíèé Ìàìàé. 

Àáî äî ñêðîíü äîëîí³ ïðèêëàäóòü 
òà "ãåé", òà "îé" òèõåíüêî çàâåäóòü — 

òî ïðî òóìàí, òî ÿê äîëèíîþ 
     ³øëà âäîâà ç äèòèíîþ. 
Òà ÿê çà ìóæåì ïîáèâàëàñü äóæå 
³ ÿê ñïèòàëà âîðîíà òîä³, — 
÷è â³í íå áà÷èâ, âîðîí, ¿¿ ìóæà? 
— Àÿêæå, áà÷èâ, — êàæå â³í âäîâ³.- 

"À ÿ òâîãî ìóæà çíàþ. 
Íà êó÷åð³ íàñòóïàþ. 
Òðè÷³ íà äåíü ïðîâ³äóþ, 
³ ñí³äàþ, ³ îá³äàþ…" 

×È É Á²Ëß ÁÎÆÎÃÎ ÏÐÅÑÒÎËÓ 
á³äà íàðîä íàø äîãàíÿ?! 

Î Áåðåñòå÷êî áåðåñòîâå 
ó çàâ³ðþõàõ âîðîííÿ! 

Íàä ïîëåì â³òåð ⳺ òîñêíî, 
³ äîù âæå ñàì ñîá³ íàáðèä. 
Íå îïëèâå íà ðóêè âîñêîì 
ñâÿùåííà òèøà ïàíàõèä. 

ijæäàëî ïîëå ñâîãî ë³òà!.. 
² âáèòèì àðì³ÿì îáîì 
ò³íü ìîâ÷àçíîãî êàðìåë³òà 
ðàõóº ÷îðíèì ðóêàâîì… 

Òà êðàùå á ÿ ëåæàâ ì³æ òðóïàìè 
ëèöåì â ï'ÿâóøíèê ìî÷àð³â! 
Ìåäîâèõ ç³ð âàæê³ ïîêðóïèíè 
ëåòÿòü ïðîç î÷³ ìàòåð³â. 

Õî÷ áè æ çàáóòè íà ÷àñèíó 
òîé òåìíèé ïîõîðîí áåç ìàð — 
ÿê çâ³ð³ é ò³ëà îòëàñèíó 
³ñòÿãíóòü ç á³ëèõ êîñòîìàð! 

ÂÎÂÊÈ ÃÐÈÇÓÒÜÑß, ÌÎÐÄÀÌÈ ÒÐÓ×ÀÞÒÜÑß. 
Ì'ÿñíèö³ âîâ÷³, ñòîâêâèùå ãóñòå. 
×îãî âè, çâ³ð³, ìåðòâ³ æ íå ïðó÷àþòüñÿ. 
Êîãî çàõî÷åòå, òîãî ñîá³ é ç'¿ñòå. 
³ä³éäåòå, ãëàäê³ ³ òðåìáóõàò³. 
À âðàíö³ äÿäüêî âñå öàáå òà öîá. 
Ñèäÿòü âîðîíè íà Ãîñïîäí³é õàò³, 
ó ìàëüâàõ êðîâ³ ñïîëîñêàâøè äçüîá. 

À äÿäüêî ïåðåõðåñòèòüñÿ íà áàíþ 
òà é äàë³ ¿äå, çâ³ñèâ ëè÷àêè. 
Ñïóñêàþòü ëþäè â íåòå÷-êàëàáàíþ 
ç ãðóçüêèõ äâîð³â þðëèâ³ ðîâ÷àêè. 

À ÿ òðåìòÿ÷èìè ðóêàìè 
â îö³é ôîðòåö³ äåíü ïî äíþ 
ò³ëà, ïîãðèçåí³ âîâêàìè 
â áåçäîííó äóøó õîðîíþ 

À ÕÒÎ Æ ÂÀÑ, ÕËÎÏÖ², Ç̲Ðߪ Î×ÅÐÅÒÈÍÎÞ? 
Õòî â ÷èñò³ì ïîë³ âèòåøå òðóíó? 
Õòî ïîì'ÿíå ñëüîçîþ, õòî ÷åòâåðòèíîþ? 
Õòî çàáîëèòü ñëîâàìè îá ñòðóíó? 
Õòî âàñ âï³çíຠó êðèâàâ³ì êëî÷÷³? 
Õòî êð³ì äîù³â ïîòêíåòüñÿ âàñ îáìèòü? 
Õòî ãàéâîðîííÿì âèöàáàí³ î÷³ 
÷åðâîíîþ êèòàéêîþ çàòüìèòü? 
ßê³ æ âàñ äçâîíè îäðèäàþòü? 
Õòî ïðîâåäå ó Áîæó ïóòü? 
      Ñâî¿õ — òî ç ÷åñòþ ïîõîâàþòü 
      À íàøèõ — ïðîñòî çàãðåáóòü. 
Íàçâóòü âàñ çðàäíèêàìè, ñòðàäíèêè 
³ìåíî âàøå îñêâåðíÿòü. 
À ðàç âè çðàäíèêè, òî é çðàäíèêè 
òî ìîæíà é çåìëþ çàð³âíÿòü. 
Òà íå ÿêó æ, à âàøó âëàñíó, 
ùî âè çà íå¿ ïîëÿãëè 
Âè æ äî ÷óæèõ çåìåëü íå ñëàñí³. — 
êîãî æ âè çðàäèëè êîëè?! 
ßêó ïîðóøèëè óãîäó, 
÷îãî õîò³ëè íå ñâîãî? 
Òàæ çðàäíèê âëàñíîãî íàðîäó — 
õòî â³ðíèé âîðîãó éîãî! 

…À ÕËÎÏÖ² ÁÐÅÄÓÒÜ Ë²ÑÀÌÈ. 
Õòî íå óìåð â³ä ðàí. 
¿ñòü áîëîòÿíó ÷è÷âó ³ ë³ñîâèé êàòðàí. 

Íåìà ê³íöÿ ó÷åïèñò³é á³ä³. 
 ãîëîäíèõ ñåëàõ âèìåðëè öèìáàëè. 
Óáèò³ êîí³ â ìîõîâ³é âîä³. 
äå ðåøòêè ìîãî â³éñüêà âèäèáàëè. 

Óáèò³ êîí³… ïîòÿç³ áîë³ò… 
³ ÿ îäèí íà âñåíüêèé êðóãîñâ³ò… 

Ïîñòàâëþ ñâ³÷êó ïðè ³êîí³. 
Òà é âèï'þ ùå ðàç. Îòàêî 
Ðîçïðÿãà-à-àéòå, õëîïö³, êîí³! 
Ðîçïðÿãàéòå, õëîïö³, êî — 

ͳ! 
ϳäó íà Çàïîð³ææÿ. 
Äîæèäàòèñü ïåðåñòàíó. 
ß æ ¿õ ïåðåâ³øàþ, ÿ æ ¿õ ïåðåð³æó. 
ÿ æ ïåðåä íèìè íà êîë³íà ñòàíó! 
ß ¿ì ñêàæó: ÷îðòîâ³ äóø³. 
º æ ³ùå ñèëà â ö³é áóëàâ³! 
      ß æ íå ëåæåíü, ÿ æ äóæåíü, 
      ÿ æ òîãî é çàíåäóæàâ, 
      ùî íå çíàâ, ÷è âè õî÷ æèâ³. 

ß ¿ì ñêàæó: âèáèðàéòå ãåòüìàíà 
âèçâîëÿéòå êðàé ç-ï³ä êîðìèãè. 
Íó, à ÿ… Çðåøòîþ, ãåòü ìåíå. 
êîëè ÿ âæå âàì íå äî øìè´è 

Òîé ÷è ³íøèé, öå âæå îäíàêîâî. 
Àáè êðàùèé, õàé áóäå òàê. 
ß æ íå ï³äó, 
           ÿê òèòàð ³ç êàðíàâêîþ 
äîâ³ð'ÿ íàçáèðàòè íà ï'ÿòàê. 

ßê âè çàáóëè Êîðñóíü ³ Ïèëÿâó, 
ÿê âàì íà ãðåöÿ ñëàâà Æîâòèõ Âîä, 
òî ïðîì³íÿéòå ñëàâó íà õàëÿâó, 
³ çàñ쳺òüñÿ ñàì ²ñêàð³îò! 

Õàé áóëàâè äîõîïèòüñÿ ïðîíîçà. 
            À ÿ ïîêî÷óñü ïî îö³é çåìë³ — 
ï'ÿòèì êîëåñîì âàøîãî âîçà, 
äåñÿòîþ âîäîþ íà êèñåë³… 

ÎÑÜ Ò²ËÜÊÈ Í²×… 
              ÇÀÑÍÓÒÈ Á ×È ÓÌÅÐÒÈ… 
˳ñè øóìëÿòü. Íå ñïèòüñÿ. Ïîñòàð³â. 
Âîëî÷èòü ì³ñÿöü ïðîì³íü ïåðåòåðòèé, 
ÿê çàâ'ÿçêó ãðàí³òíèõ ïîñòîë³â. 

ß ÍÈͲ ÂÆÅ ÍÅ ÒÎÉ. ÌÅͲ ÂÆÅ ÍÅ ÄÎ ÑËÀÂÈ 
Óðàíö³ âñòàòè, äóìàþ, ÷è âàðò? 
Ó Ïàâîëî÷³ äîù. Ó íàñ ïðèíèøêëè òðàâè. 
      Ó â³äüìè ïîïåðåê. Ó ìåíå ãîëîâà. 

Òà â³äüìà âñå áóð÷èòü. Ó íå¿ ùî íå ñïîìèí — 
ùî ÿ ¿¿ íå ñëóõàâ, íå â³ðèâ, à äàðìà. 
Òà â³äüìà ÿê ñëüîòà. Õî÷ áè ë³òàëà â êîìèí. 
Òà â ö³é ôîðòåö³ é êîìèíà íåìà. 

ÀËÅ ßÊÁÈ ÍÀÌ ÃÎÑÒ² ßʲ ÒÐÀÏÈËÈÑÜ, 
òóò íàâ³òü º ùîñü ñõîæå ÿê äëÿ òðàïåç. 
Äóáîâèé ñò³ë ³ ñòàðîâèííà ï³÷. 
² õî÷ ñêëåï³ííÿ ïðîòî÷èëè çëèâè. 
³ âæå òà ï³÷ ðîçòð³ñëà óâñ³á³÷, 
ùå êàõë³ º çåëåíî¿ ïîëèâè — 
ÿêàñü æàð-ïòèöÿ, âèíîãðàäíèé ëèñò 
      ³ ëåâ çåëåíèé, êèòè÷êîþ õâ³ñò 
² ñàæîòðóñ ç äðàáèíêîþ, ³ ê³íü. 
³ ùå õèìåðíèõ ê³ëüêîðî ñòâîð³íü 

Ïàíè æèëè. Ìàáóòü, ÿêîãîñü äðåâà. 
² êóáêè º. Íà÷èííÿ äëÿ ïîòðàâ 
Ðîçñîõëàñÿ áàíäóðà çáðîÿðåâà — 
ó ïðîñò³íêó ñòî¿òü. Ìàáóòü, äàâíî íå ãðàâ 

Ñòð³ëü÷àñò³ â³êíà. Ùå é ÿêàñü íåáîãà 
òðèìຠñòåëþ â ñåáå íà ïëå÷³ 
² íà ã³ëë³ îëåíÿ÷îãî ðîãà 
ùå íàâ³òü º íåäîïàëîê ñâ³÷³. 

² íà ñòàðîìó êëàïò³ ãîáåëåíà 
ðóäèé ìèñëèâåöü ³ òðàâà çåëåíà. 
Âñå çàíåïàëî, âñå âçÿëîñÿ ïëÿìàìè. 
Âæå ö³é ôîðòåö³ ðîê³â òðèñòà º. 
Òà ïðè äçè´àðêó ïàí³ ïîðöåëÿíîâà 
âñå ùå íà ìàðìóð í³æêîþ ñò຅ 

À îñü êîëóìíè. Ïåâíî, áóëà çàëÿ. 
Òóò ãðàëè ïîëîíåç. Òåïåð òóò òë³í ³ ìîõ. 
ϳäçåìíèé âèõ³ä äî ð³êè. Ïðîâàëëÿ. 
² êîñò³ â ëàíöþãàõ. Ìàáóòü, òþðåìíèé ëüîõ. 

ßÊÈÉÑÜ ÙÅ É ËÈÖÀÐ ª ÒÓÒ Ó ÑҲͲ. 
Ëþáèëî ïàíñòâî êàì'ÿí³ ïàðñóíè. 
Êîëèñü òóò æèâ. Òóò ãîöàâ íà êîí³. 
Ö³ âèíà ïèâ. Ëþáèâ ÿêóñü êðàñóíþ. 

Ïðèêðèâ ëèöå çàáðàëîì êàì'ÿíèì. 
Íàäáèòèé ÿíãîë ìîëèòüñÿ íàä íèì 

² ñòåæèòü òèõ³ ïîïîâçè âóæà 
çåëåíî-ñèíº îêî â³òðàæà 

À ÙÅ ÒÓÒ ª, ²ÐÆÀÂÅ ÏÎ ËÈÒÂÓ, 
ìàëå â³êîíöå ´ðàòêàìè â òðàâó. 

Òóò ì³é ïîê³é, äå òåìíî ÿê â òþðì³ 
Äå ÿ õîäæó, ³ ñò³íè ìåíå ãëóøàòü. 
À ÷àñîì ñïëþ íàäâîð³ íà êîøì³, — 
ï³ä íåáîì ñíè çà ãîðëî òàê íå äóøàòü. 

Ö²¯ ÔÎÐÒÅÖ² ÍÅÔÎÐÒÓÍͲ ÁÐÈËÈ — 
ºäèíèé ïàãîðá ñåðåä öèõ äîëèí. 
² ñêð³çü ïî ñõèëàõ — ìîâ êðîòè íàðèëè — 
÷åðâîíèõ, æîâòèõ êîëüîðîâèõ ãëèí. 

Ìåí³ äàëåêî âèäíî òóò çãîðè. 
Êîëèñü áóëè òóò ñåëà, õóòîðè. 

Òåïåð ëèø ìóðè îáîðîííèõ âåæ. 
Îñèïàâñÿ ´îíò. Âîäà âòåêëà ç³ ñòóäí³. 
² ïî äîëèíàõ ùåäðèõ óçáåðåæ 
âæå íå êâ³òóþòü ñåëà ìíîãîòðóäí³. 

Ãåí ì𳺠êîìèí, ÷îðíèé â³ä ïîæîãè. 
Óñå â òåðíàõ. Áóð'ÿí òà êðîïèâà. 
Ìàëèé ñòàâî÷îê. ×àïëÿ ìèº íîãè. 
Âíî÷³ êðè÷èòü áîëîòÿíà ñîâà. 
Íà çåìëþ äóø³ äèâëÿòüñÿ ç íåáåñ. 
² ðèº ïðèçüáó çäè÷àâ³ëèé ïåñ. 
Àí³ äâîðà. Öåðêîâö³ é ïîãîò³â. 
Ëèø íà óçã³ð'¿ äåê³ëüêà õðåñò³â. 
Îöå é âåñü ñë³ä íàðîäó áåçòàëàííîãî. 
Ãîí÷àðñüê³ ïå÷³ çàðîñëè õâîùåì. 
Ïðîéøîâ ïî ñåëàõ ñìåðòîíîñíèé Àíãîë. 
äîðîãó â ðàé ïîêàçóâàâ ìå÷åì… 

ÙÎ ÒÓÒ ÁÓËÎ, ßʲ ÙÅ ÁÎƲ ÊÀÐÈ? 
Õòî ñïðè÷èíèâñÿ äî òàêèõ çàãëàä? 
Òî íàë³òàëè òóðêè ³ òàòàðè. 
Òî îáëÿãàëè õîòèíñüêèé áîðêóëàá. 

Êîëèñü, ìàáóòü, ïðîõîäèëè äåñü òóò 
ëèòîâñüêèé êíÿçü Îëü´åðä àáî Êåéñòóò. 

Íàáóäóâàâøè êàì'ÿíèõ òâåðäèíü, 
ïîñ³âøè êðàé ïî âñ³ éîãî òîïîë³, 
òóò ïîò³ì ð³ä øëÿõåòñüêèé íå îäèí 
÷èíèâ ñâî¿ íà¿çäè ³ ðîçáî¿ 

Òî òêàâ òóìàí âåëèêîäí³ ìåðòâåöüê³. 
Òî òàíöþâàëî ïàíñòâî ïà äå ãðàñ. 
Òî ìè øàáëÿìè áðàëè ö³ ôîðòåö³, 
òî ö³ ôîðòåö³ äîáèâàëè íàñ. 

ÂÑÅ ÇIJÉÍßËÎÑß Â ÁÓÐßÕ ËÈÕÎ˲ÒÜ. 
Ìåòå, ëåòèòü, ÿê â ïîë³ êóðà¿íà. 
Ëèøå îöÿ ôîðòåöÿ ùå ñòî¿òü 
íåçäâèæíî, áî âîíà óæå ðó¿íà. 
Òóò ïèë ³ ïðàõ, ³ öâ³ëü, ³ ïîðîõíî. 
Ó ìóðàõ ñêð³çü ïðîëîìè ³ ïðîâàëè. 
Àëå â ïèâíèöÿõ º ÷îìóñü âèíî. 
Ìàáóòü, óñ³ óñ³õ òóò ïîâáèâàëè. 

ÎÖÅ ÒÀÊÀ ÒÅÏÅÐ ÌÎß ÎÑÅËß. 
Äóøà ðó¿í â³äêðèòà íåáåñàì. 
Ùå é ëèöàð òîé. Íàä íèì óïàëà ñòåëÿ. 
Ñêðèøèâñÿ ìóð. Òåïåð ìè ñàì íà ñàì. 

² õòî â³í áóâ? Âîëîäàð öüîãî çàìêó? 
×è ãðàô, ÷è êíÿçü, óáèòèé ÷è ïîìåð? 
ßêèõ ðîä³â øëÿõåòíîìó â³äëàìêó 
â ÿêîìó ñí³ ïðèñíèâñÿ ÿ òåïåð? 

Óïåðñÿ ë³êòåì â ëîæå êàì'ÿíå. 
² â êàìåí³ öåé ïàí íåíàâèäèòü ìåíå. 

ÎÑÜ ÒÀÊ ÆÈÂÓ, Ó ÊÀÌ'ßÍÎÃÎ ÃÐÀÔÀ. 
Äèâëþñÿ â ïîëå ç îá³ìø³ëèõ âåæ. 
Ìîÿ äóøà ÿê âèïèòà êàðàôà. 
Çäàºòüñÿ, ÿ âæå êàì'ÿí³þ òåæ. 

Çìèðèòèñü òðåáà. Âñå ó Áîæ³é âîë³. 
×îãî ðîïùó, ïðèìíîæóþ ãð³õè? 
ß áóâ ùàñëèâèé, äÿêóþ÷è äîë³. 
Ìîãóòí³é áóâ ³ â³ëüíèé â³ä ïèõè. 

ß Óêðà¿íó âèçâîëÿâ ³ç ïóò. 
ß ìàâ ç ëþäüìè âåëèêå ñóãîëîññÿ. 
Çðîáèâ ÿ ä³ëà, ìîæå, ³ íå ãóðò. 
À ùîñü òà ùîñü ìåí³ òàêè âäàëîñÿ. 

Ìί ÏÎËÊÈ Ñ²ÒÈ ÑÒÐßÑÀËÈ, 
êðåñàëè ³ñêðè îãî-ãî! 
Ïèñàð÷óêè óí³âåðñàëè 
ïèñàëè ç ãîëîñó ìîãî. 
Ñàì Êðîìâåëü, Êðîìâåëü ç-çà òóìàí³â 
ìåí³ â³òàííÿ ñëàâ ÿê áðàò. 
Äðèæàëà Ïîðòà Îòòîìàí³â, 
Ìîëäîâà, Êðèì ³ Ñåìèãðàä! 
Íå ï³äêîðÿâ ÷óæèõ íàðîä³â. 
Ïîøàíó øàáëåþ çäîáóâ. 
² ñóäíèé ãð³ì ìî¿õ ìîðñüêèõ ïîõîä³â 
ùå é äîñ³ ÷óþòü Êàôà ³ Ñòàìáóë. 
Ùå íàøà âîëÿ íå ñâ³òàëà, 
âæå çíàâ, äëÿ ÷îãî ÿ æèâó. 
Õîäèâ ³ç áàòüêîì íà ñóëòàíà 
³ ç Ñàãàéäà÷íèì íà Ìîñêâó! 
ß Ïîëüùó â Ïîëüùó ïåðåñóíóâ. 
Ìàâ æîâ÷ ³ ìåä â êàëàìàð³. 
Ìî¿õ ïîëêîâíèê³â ïàðñóíè 
áðèòàíñüê³ ïèøóòü ìàëÿð³. 
Ïîñîë ç Âåíåö³¿ ç'ÿâëÿâñÿ. 
Ñóëòàí òóðåöüêèé ñëàâ äàðè. 
ß âèçâîëÿâ, ÿ âèçâîëÿâñÿ! 
ß ì³ã ñêàçàòè ïðàâäó ïðè 
ñàìîìó Áîãîâ³! 
             ß â³ðó 
âèâîçèâ ç íàøèõ áåçäîð³æ! 
Íå äàâñÿ ßíó-Êàçèì³ðó. 
ß ñêîðøå äóáà âð³æó, í³æ 
ìåíå ïîñòàâëÿòü íà êîë³íà. 
Ìåí³ æèòòÿ íå äîðîãå. 
Àáè ñêàçàëà Óêðà¿íà: 
îöå òàê ãåòüìàí! Ãåòüìàí, ãå? 

…À ùî, ÿê ñïðàâä³ òàê ³ ñêàæå? 
Çàòóìàí³º ñåðåä íèâ. 
Íà ïàì'ÿòü âóçëèêè çàâ'ÿæå. 
÷èì ïåðåä íåþ çàâèíèâ. 

ß òàê ÿê ÷óþ ç äí³â ï³çí³øèõ 
îòå ïðåçèðëèâå: àãà, 
öå æ â³í ï³äïèñóâàâñü — ï³äí³æîê, 
÷躿ñü ìèëîñò³ ñëóãà! 
Ëèãàâñü ç áîÿðàìè òîâñòèìè, 
ëóêàâî ðóêè ïîòèðàâ. 
Öå æ â³í òî ç òèìè, à òî ç òèìè 
ëåñòèâ öàðþ ³ òóðêàì ïîòóðàâ! 

Òà ÿ, àáè ðîçãðèçòè â³æêè. 
ä³éäó é íå äî òàêèõ îøóñòâ. 
Òà ÿ íå òå ùî òàì ï³äí³æêîì — 
ÿ ÷îðòîì, ä³äüêîì ï³äïèøóñü! 
Ç ëÿõàìè âèï'þ ìîðå êàâè. 
Çì³íÿþ á³ëå íà ðÿáå. 
Íó, õèòðóâàâ, ëåñòèâ, ëóêàâèâ… 
×îãî äîáèâñü? 
            Ëèø óïëÿìèâ ñåáå! 

ÏÐÎÑÒÈ ÌÅͲ, ÌÎß ÏÐÀÂÄÈÂÀ ÌÀÒÈ, 
äóø³ ì ñèí³é ÷èñòîâ³ä! 
 ìî¿ì ãåðá³ áóëè ãàðìàòè, 
ïî äâ³ — íà çàõ³ä ³ íà ñõ³ä. 

À ÿ — ìèñëèâåöü, ÿ ÷àþñü. 
Íà ðóêàâ³ òî êðóê, òî ñîê³ë. 
Ùîá ë³çòè çãèíö³ ï³ä ðóêó ÷èþñü, 
ÿ, ìîæå æ òàêè, çàâèñîêèé 

Îõ, Êðîìâåëþ! Öå á âèïèòü ´ðî´ó. 
ßêùî é ëóêàâèâ — íå ç äîáðà 
Âèáèðàºì ìè äîðîãó. 
² âîíà íàñ âèáèðà 

Òîá³ òî ùî? Ó âàñ — Áðèòàí³ÿ. 
Äîâêîëà ìîðå, é íå îäíå 
À â íàñ ùî íå ñóñ³ä — áðàòàííÿ. 
Òàê ³ äèâèñÿ, ùî âêîâòíå. 

×è ÿ æ ñâî¿õ ñóì³æíèê³â òóðáóþ 
ùî íàïîñ³ëèñü ãàìóçîì? À òïðóñü! 
Æèâó. Òðóäæóñü. Ïîðàä íå ïîòðåáóþ 
 ñâî¿é äåðæàâ³ ÿêîñü ðîçáåðóñü 

Òàê í³ æ, ïîâçóòü, íåìà îä íèõ îäãîíó 
ßê ñâèí³, ðèþòü äî ìî¿õ ãðàíèöü 
Ëèø ç Óêðà¿íè âèìåòåø êîðîíó 
à öàð âæå â äóøó ñêèïåòðîì — ïèõèöü! 

² ÿ, ñëàâåòíèê, âåðøåíü ïåðåìîãè, 
ÿ â³ëüíèé ãåòüìàí â³ëüíî¿ çåìë³! — 
ÿ ìóøó ¿ì ÷óáðèêàòèñÿ â íîãè. 
ñêâåðíèòè î÷³ äî òàêî¿ òë³! 

…ÏÈÑÀ ÏÐÎØÅͲß, ßÊ ÎÄÈ, 
Ó ãðóäÿõ ñòëóìèâøè ïëà÷³. 
ß çíàþ ãðàìîòó ñâîáîäè — 
¿¿ ï³äïèñóþòü ìå÷³! 

À ÿ ëàìàþ ïåðà ãóñÿ÷³ 
íà äîâãèõ òèòóëàõ öàðÿ, 
ñâîþ âîãíåííó ìóêó ãàñÿ÷è 
â êîëîäÿç³ êàëàìàðÿ. 

ß âñå ñï³çíàâ, óñ³ çàêîíè âîâ÷³. 
² ÷îðòó — íà, ³ Áîãó — íà. 
Òà íàéñòðàøí³øå — î÷³, î÷³! — 
ñêàæåí³ î÷³ Áîãóíà. 

×îëî ³ â³÷³ — ñïðàâè ÷îëîâ³÷³. 
À íà Ñòðàøíîìó ñòð³íåìîñü Ñóä³, 
Áîãóí ìåí³ ïîäèâèòüñÿ ó â³÷³, — 
ùî ÿ ñêàæó éîìó òîä³?! 

…ÊÎËÈÑÜ Â ÎÃÈÄÍÅ ÇÁÎÐÈÙÅ ËÀÊÓÇ, 
ðîçõðèñòàâøèñü â ñâî¿õ ñâÿòèõ îáóðåííÿõ, 
ÿ êèíóâ ñåðöå, ÿê ÷èðâîâèé òóç, 
ºäèíèé êîçèð. ² çîñòàâñÿ â äóðíÿõ. 

² ÿ ñïàëèâ äî ùèðîñò³ ìîñòè. 
Ñêàçàâ ñîá³: òè õî÷åø ïåðåìîãè? 
² îä³ìñòè — òàê íà÷å óìàñòè. 
² âñòàíü ³ç ìåðòâèõ — íà÷å âèòÿã íîãè. 

² õàé ëþòóº âîðîã íàâçäîã³íö³. 
Áî ïðàâäà ùî? Ïîìîæåòüñÿ, ÿêðàç. 
Íåäàðìà êàæóòü: "ùèð³ óêðà¿íö³". 
Öÿ êëÿòà ùèð³ñòü ïîãóáëÿº íàñ. 

Îòàê ñêàæó ÿ íà Ñóä³ Ñòðàøíîìó. 
Óìðó â áàãí³, âîñêðåñíó â Áîãóí³. 
Áî â³í — ²âàí. ²âàí — òî º ñèí Ãðîìó. 
³í áðàò âñüîãî ñâÿòîãî ó ìåí³. 

À âè, ùî çâèêëè ïðîäàâàòè 
ñëîâà ³ ñëàâó, õðîì ³ õðàì, — 
ìî¿ ñëîâà ðåâèäóâàòè 
íå âàì, ïàñêóäíèêè, íå âàì! 

Âøîëîïàòè íå ç âàøèì õèñòîì, 
ÿêèé òî á³ëü â ìî¿õ ñëîâàõ. 
ßê äåðåâî, øèðîêå ëèñòîì, 
øóìëþ â ñâîáîäè â ãîëîâàõ! 

Íåõàé ñòîêðîòíî ïîìèëèâñÿ, 
òî õàíà êëèêàâ, òî Ìîñêâó, — 

î, íå çà ñåáå æ ÿ ìîëèâñÿ 
³ íå äëÿ ñåáå æ ÿ æèâó! 

ÄËß ÑÅÁÅ — ÆÈ ÁÈ ß Â ÑÓÁÎÒβ, 
â ñòàâêó ðîçâîäèâ êîðîï³â. 
Òà é ÷îðò ³ç íåþ, ³ç ñâîáîäîþ, 
ùîá ÿ çà íå¿ òàê òåðï³â! 
Ó ìåíå æ³íêà äåáåëåííà, 
ó ìåíå êîí³ — ³ãèãè! 
Òóã³, ÿê ïàçóõà Ãåëåíè, 
ñòîÿòü â ïîëÿõ ìî¿ ñòîãè. 
Ó ìåíå âóëèêè ³ âîëèêè, 
ó ìåíå çàéìèù ³ òîëîê! 
Ó ìåíå âîðîêè ³ ñâîëîêè, 
³ õàòà, âçÿòà íà ê³ëîê. 
Òàêèé æóïàí. Òàêåííà øàïêà! 
² ñêðèí³ êîâàí³, àÿ. 
Òàðòàê. Ãàìàðíÿ. Çåëåíàñòà æàáêà 
ó êîïàíö³ — ³ òà ìîÿ. 
Òàêà æ ìîÿ, òàêà æ ìî¿ñåíüêà! 
À ð³êè — ìåäîì, ìîëîêîì. 
Íà êîëîäêàõ ä³âóº ï³ñåíüêà, 
à ÿ ï³äïåðñÿ êóëàêîì. 
×îãî ìåí³? ³ðíîï³ääàíåöü, 
ïëåòó æèòòÿ ç ïîâ³ëüíèõ ä³á. 
Áîãäàí Õìåëüíèöüêèé, õóòîðÿíåöü, 
äîìîäåðæàâåöü, âëàñíèê ä³áð. 

ÌÎÃËÀ Á ² ÕÈÒвÑÒÜ ÒÓÒ ÏÐÈÄÀÒÈÑÜ. 
Äîñêî÷èâ áè ó ïàíñòâà ïîõâàëè. 
ßêáè ÿ ò³ëüêè çàõîò³â ïðîäàòèñü, 
ìåí³ á çà ìåíå äîðîãî äàëè. 

Òè éîìó øàíóâàííÿ÷êî, 
â³í òîá³ ïàíóâàííÿ÷êî. 

Òà ùå ³ ´óäç³ ç çîëîòîãî äðîòó 

ïîíà÷³ïëÿþòü íà ï³äëîòó. 

² í³ÿêèé ×àïëèíñüêèé íå îäí³ìå ó òåáå õóò³ð. 
² í³ÿêèé Ïîòîöüêèé íå çàõî÷å ãîëîâó â³äðóáàòè, 
ÿêùî âîíà ïîðîæíÿ, ÿê ãîð³õ-äóòåëü. 

Ãîñïîäè, ÷îãî æ òè íå äàâ ìåí³ ãîëîâó, 
ïîðîæíþ, ÿê ãîð³õ-äóòåëü? 
À ùî æ öå ìåí³ çà ïèêè êîð÷èòü âèøíåâèé áóòåëü? 

ßêèé æå ÿ òàì ñòîëèêèé! — 
òî ìàëèé, òî âåëèêèé. 

Íàñòîâáóð÷åí³ áðîâè, íà ëîá³ êðèâóëÿ, 
õìóðîâîêå áàðèëî, ³ í³ñ ÿê áàãðóëÿ. 

Ùîñü îáðåçêëå ³ òìàñòå, — 
ßêî¿ æ ÿ ìàñòè? 

      Ñèâèé, ãîëóáå, ñèâèé… 

À îí æå, îí, ó ñóò³ñêó âèøåíü — 
òàêèé ÷îðíÿâèé õëîïåöü-õîðîøåíü! 
Õìåëåíèé ñîíöåì, ÷óïåð íà áðîâó. 
Êîëè æ íàäáàâ ÿ ïèêó öþ êðèâó? 

ÇÀÕËÈÍÀÞÑß ÊÐÎÂ'Þ, ËÈÏÊÎÞ ÂÈØÍÅÂÎÞ ÊÐÎÂ'Þ! 
Çàòóë³òü ìåí³ î÷³ ÿêîþñü æèâîþ äîëîíåþ! 

ß ùî, çáîæåâîë³â? 
                Êîëè ñàìå? 
² ùî öå çà âèì'ÿ ç ÷îòèðìà íîñàìè? 

Òî öå, çíà÷èòü, ÿ. À îöå áóòåëü. 
À îöå ãîëîâà íà ïëå÷àõ, 
                      ÿê ãîð³õ-äóòåëü 

À äóøà ìîÿ 
         â áóòë³ ç ÷åðâîíèì âèíîì 
ñèäèòü, áàëàêຠç Áîãóíîì… 

ÒÀÊ ÎÑÜ ÕÒÎ ÁÓ ÒÀÌ ÃÅÒÜÌÀÍÎÌ ÍÀ IJ˲! 
Áî ïîêè ÿ â³ä ãîðÿ ñîëîâ³â, 
â³í òðèäöÿòü òèñÿ÷ â³éñüêà ó íåä³ëþ 
âíî÷³ ÷åðåç áîëîòî ïåðåâ³â. 

Ïîëÿêè ñïàëè, áî ïàíè ïàíàìè. 
À â³í çâåë³â ó ò³é òðÿñîâèí³ 
êîñòèòè ãðåáëþ õìèçîì, æóïàíàìè, 
âîçàìè, ïîâñòþ, ä³ðêîþ â ÷îâí³! 

Ãàòèëè âñå â ðîççÿâèíó áîëîòà. 
ѳäëî, áîðäþã, áàíÿê ³ êîáåíÿê. 
Áðåëà ãîëîòà… ² æ³íêàìè Ëîòà 
á³ë³â, áîë³â áåðåçîâèé ñòîâáíÿê. 

Òóðåöüêèõ ñóêîí âèâåðíóëè õóðó. 
Òîâêëè â áàãâó îñòàííº òàãàí÷à. 
Ùîá ðÿòóâàòè íå êîçàöüêó øêóðó, 
à ðóêè, ùî çãîäÿòüñÿ äëÿ ìå÷à! 

Ó ìî÷àðÿõ ïðîâàëþâàëèñü, äèáàëè. 
Íåäâèãó-êàë³÷ íåâîäîì âåëè. 
² âèïîâçàëè ÷îðí³, ÿê àíöèáîëè, 
íàáðàâøè ñìåðò³ ïîâí³ ïîñòîëè. 

¯ì í³÷ ³ñêðèëà çîðÿíèì êðåñàëîì. 
Áîãóí îñòàíí³é óâ³éøîâ ó ë³ñ. 
À ñòîðîï³ëèì ï³ñëÿ ñíó ãóñàðàì 
ëèøèâ áîëîòî ç ãðåáëåþ âçàì³ñ! 

ÎÑÜ ß ÒÓÒ Ï'Þ ÃÎвËÊÓ-ÇÀÏÐÈÄÓÕÓ. 
À ìîæå, õàé âæå ãåòüìàíóº â³í? 
Òîé â쳺 òàê ðîçêîëèõàòè äóõà, 
ùî Óêðà¿íà çàãóäå ÿê äçâ³í. 

Î, òîé íå ñòàíå ïîë³òèêóâàòè 
³ ï³ä ìå÷åì íå âñèäèòü, ÿê Äàìîêë. 
Òîé áóäå ñàì ìå÷³ ñîá³ êóâàòè. 
Íå ñòàð÷èòü ñòàë³ — âèêóº ç äóìîê. 

À ÿ… Ùî æ ÿ?.. Òà ÿ âæå é íå ïîäóæàþ. 
Âæå â³êó äîæèâàòèìó áóäü-äå. 
Àáî ñë³ïîãî ãåòüìàíà ç áàíäóðîþ 
êîëèñü â ñòåïàõ ì³é äæóðà ïîâåäå… 

ÃÅÉ, Ó ×ÈÑÒÎÌÓ ÏÎ˲ ÒÀ ÇÀØÓ̲ËÀ ÒÈÐÑÀ. 
Ã-åé, òà áóëî æ íàñ äîâîë³! À çîñòàëîñü òðèñòà. 
Ãåé, òà áóëî æ íàñ òðèñòà, òà óñ³ øàáëèñò³. 
äâ³ äóø³ çîñòàëîñü, òà é ò³ íåïàðèñò³. 
      Ãîñà, õëîïö³, ãîñà, ïîíàä áåðåãàìè! 
      Òå÷å ð³÷êà êåðâàâàÿ òåìíèìè ëóãàìè. 
Á³æàòü ëÿõè äî áåðåãà, 
      äà âñÿê ñïîëîøèâñÿ. 
Âñ³ êîçàêè ïîâáèâàò³, 
      à îäèí ëèøèâñÿ. 
Ñòî¿òü ñîá³ ó ÷îâíèêó â ïîñòðåëÿí³é ñâèò³. 
Ñòî¿òü ñîá³ ïðîòè íåáà — ÿê îäèí ó ñâ³ò³! 
À íå æàëüêî æ éîìó âìåðòè, í³ ùî êóë³ ð³þòü. 
Ò³ëüêè é æàëüêî êîçàêîâ³ — ìàòè ïîñòàð³þòü. 

Ñòð³ëèâ ëÿøîê, ñòð³ëèâ äðóãèé, 
        ñòð³ëèâ ÷îòèðíàöüêèé. 

×è â³í êîçàê çàâîðîæåí, òàêèé ÷óäåðíàöüêèé! 

Ñàì êîðîëü ïðèéøîâ äèâèòèñü, æàáàðÿìè òüîïà. 
Ïîíàøåâêóâàëîñü øëÿõòè — óáèâàòè õëîïà. 
Ç êàðàáèí³â ö³ëÿòüñÿ, ë³ãøè íà âàëè. 
Ãàðêîòó-ãàðìàòó â íüîãî íàâåëè. 

À ó íüîãî æ àí³ øàáë³ áóëàòíî¿, 
      í³ ïèùàë³ ñåìèï'ÿäíî¿. 
Ò³ëüêè é º, ùî êîñà, 
      òà ³ òà ïîùåðáëåíà. 

² äå â³í ¿¿ òóò óçÿâ? 
×è íå îäíÿâ ó ñâ æ ñìåðò³?.. 

Êèäàâ áè òè ñâîþ êîñó òà é ò³êàâ áè ïð³÷êè. 
À â³í ñòî¿òü, êîñàðþº, òà é ïîñåðåä ð³÷êè. 

×îâåí õëåï÷å âîäè÷åíüêó, çëàìàëîñü âåñåëüöå. 
Ö³ëÿòü éîìó ó ëè÷åíüêî, ö³ëÿòü éîìó â ñåðöå. 
À â³í ñåáå ëÿñü ïî ãðóäÿõ, òà é ïî á³ë³ì ëèöþ — 
äîêó÷àþòü êîìàðèêè ãåé ó êîñîâèöþ! 

Íà ùî êîðîëü, íà ùî ãîðäèé, 

òà é òîé çäèâóâàâñÿ 

Çâåë³â ñòðåëüáó ïðèïèíèòè, à òîãä³ îçâàâñÿ. 

— Âèõîäü, — êàå — ç òî¿ ð³÷êè, 
êèäàé êîñó òóþ 
Ïîäàðóþ òîá³ æèòòÿ 
é øàáëþ çîëîòóþ! 

À â³í êîñèòü, à â³í êîñèòü, ÷îâåí óãëèáàº. 
— ß âæå, — êàå, — âàøà ìèë³ñòü, î æèòòÿ íå äáàþ. 
Ìîæå, âö³ëèø, âàøà ìèë³ñòü, â ìåíå õî÷ òåïåð òè. 
ß âæå äáàþ, âàøà ìèë³ñòü, ùîá ïî-ëþäñüêè âìåðòè. 

À îäèí ïåñüêèé ñèí ç ãîëîâîþ ðóäîþ 

íèðöåì, òèõöåì ï³ä âîäîþ 

ï³äêðàäàâñÿ, ÷à¿âñÿ, æàáóðèííÿì óìèâñÿ, 

êîçàêó ìåæè ïëå÷³ íîæåì óñòðîìèâñÿ. 

À â³í êàå: — É òîá³, ñòåðâî, 
âáèòü ìåíå íåñèëà. 
Îääàâ ñìåðò³ ñâîþ êîñó, 
à âîíà é ñêîñèëà… 

ÎÄÍÈÌ ÑÓÄÈËÎÑß ÂÏÀÑÒÈ, 
                     ßÊ ÄÅÐÅÂÓ Â ÁÓÐÅËÎÌ. 
À ³íø³ ïîòðàïèëè â ïàñòêó, 
                         ³ äåñü ¿õ â³çüìóòü â ïîëîí 
Ðîçáèò³, ñóìí³, ðîçïîðîøåí³, áðåäóòü äî ñâî¿õ ðîäèí. 
À ÿ, ïåðåìîæåíèé ãåòüìàí, ñèäæó òóò, ÿê ïåðñò, îäèí. 

×È ÇÀÌÎËÞ ÑÂ²É ÃÐ²Õ ÏÅÐÅÄ ÍÀÐÎÄÎÌ, 
ùî çíîâó ïåêëî â íàøîìó ðàþ? 
À ÿ ìîâ ðèáà ç ïîá³ë³ëèì ðîòîì 
íà òîé ãà÷îê íà ñâîëîö³ êëþþ. 

Öå ì³é ê³íåöü. Äóøà ó ïîòîëî÷÷³ 
Âæå õî÷ ñï³âàé Äàâèäîâ³ ïñàëìè. 
Áîëþ÷³ äí³, áåçñîíí³ ìî¿ íî÷³. 
Óñå æ áóëî çà íàñ! Àëå ïðîãðàëè ìè. 

² ùîñü çì³íèòè ÿ âæå íå ïîòðàôëþ 
Ñèäæó â îáëîç³ ñìóòêó ³ ñëüîòè. 
Çåëåíèé ê³íü ç ïîëèâ'ÿíî¿ êàõë³ 
êîïèòîì á'º ó ñêðîíþ ñàìîòè… 

ßÊ ÒÀÌ ÍÀ ÂÅƲ ÒÎÌÓ ÇÁÐÎßÐŲ? 
×åíü äî ê³ñòîê ïðîíèçóº ñëüîòà. 
Ïðîâ³ëüãëè ñò³íè.  êàì'ÿíîìó ÷ðåâ³ 
ñèäæó ÿê Éîíà â ÷åðåâ³ êèòà. 

À äæóðà, ùî òî ìîëîäå! — 
íàáðèææèâ ÷îáîòè ³ éäå. 

×îãî â³í òóò, ïðè ãåòüìàí³ ñòàðîìó? 
Âæå ³íøèé âò³ê áè ó Âåëèêèé Ëóã. 
— À âèíåñè-íî ñâ³÷êó ïðîòè ãðîìó, — 
ñêàçàëà â³äüìà. Âèí³ñ. Ãð³ì óùóõ. 

ÀËÅ Æ ² ˲ÒÎ! ÒÎ ÄÎÙ², ÒÎ ÇËÈÂÈ. 
Áåç äîìó, áåç æîíè ñóìí³ ìî¿ ë³òà. 
Äèâëþñü íà äæóðó, äóìàþ: ùàñëèâèé! 
ijâ÷àòî÷êî äëÿ íüîãî ï³äðîñòà. 

Ðóäèé ðó÷àé ïî ñõèëàõ âîäó õëåï÷å. 
² ïðîòðÿõຠñòåæêà âæå ÿê äå. 
Êàæó éîìó: — ×îãî íóäüãóºø, õëîï÷å? 
ѳäëàé êîíÿ. Âîíà æ òåáå òàì æäå.- 
Êàæó éîìó: — Ñëóæèâ òè ìåí³ ðåâíî 
Òåïåð ³äè, äàé Áîã òîá³ ñ³ì'þ. 
³äìîâ÷óºòüñÿ äæóðà. À çãàäóº íàïåâíî 
òó ä³â÷èíó — ÿê äîëåíüêó ñâîþ. 

ÒÞÒÞÍ ÑÊÀÆÅÍÈÉ, ÏÎÕËÈÍÓÂÑß ÄÈÌÎÌ. 
Ãàäþêà îáâèëàñü, ó ñåðö³ ÿê æàëî. 
ß òåæ êîõàâ. Òà äîëåíüêè ³ äèâà 
â æèòò³ ó ìåíå òàê ³ íå áóëî. 

Áóëî ó ìåíå ùàñòÿ ïîëèíîâå. 
Êðàñóíÿ, ïàí³, æ³íêà, íå ä³â÷à. 
Íà íå¿ çàäèâëÿëèñÿ ïàíîâå 
óñüîãî ÷èãèðèíñüêîãî êëþ÷à 

Áóëà ÿê ÷àä.  ëþáîâ³ íåâòîëåííà. 
Áóëà ÿê îï³ê ñåðöÿ ³ ÷îëà. 
Îòî êîëèñü îäíà òàêà Ãåëåíà 
³ äî â³éíè òðîÿíö³â äîâåëà. 

ÙÎÑÜ ÒÐÀÏÈËÎÑß. ÄÈÌ. 
À í³, òî çíîâó õìàðè. 
Ïëèâóòü, ïëèâóòü, ïëèâóòü… 
      À é ñïðàâä³ íà÷å äèì. 
Îäæåâð³ëî æèòòÿ… Êëóáî÷àòüñÿ ïðèìàðè… 
ßê áóâ ÿ ìîëîäèì… ÿê áóâ ÿ ìîëîäèì .. 

Òî õìàðè ÿê ñàäè. Òî ãðèâè, òî ïåðóêè… 
À îí ³ ò³ — ºäèí³, õòî ïðîñòèòü. 
̳é áàòüêî ïðîïëèâà, ñõðåñòèâ íà ãðóäÿõ ðóêè. 
² ìàò³íêà ìîÿ, ëåá³äîíüêà, ëåòèòü… 

Ì²É ÁÀÒÜÊÎ ÎÑÀÄÈ ̲ÑÒÅ×ÊÎ ×ÈÃÈÐÈÍ, 
ùî ïî çàãëàäàõ áóâ óæå òðàâîþ. 
ß ïàì'ÿòàþ áàòüêà íå ñòàðèì 
² ìàò³ð ïàì'ÿòàþ íå âäîâîþ. 

² òîé íàø ä³ì íà Çàìêîâ³é ãîð³, 
³ Äèêå Ïîëå çà ÿðàìè é õàùàìè. 
² Òÿñìèí, äå êîëèñü êóñàëè êîìàð³ 
ñâÿòîãî Àôàíàñ³ÿ Ñèäÿùîãî… 

ÕÎÄÈÂ ß 3 ÁÀÒÜÊÎÌ Ó ÏÎÕÎÄÈ Ä²ײ. 
Ïîë³ã ì³é áàòüêî ó êðèâàâ³é ñ³÷³. 

Ìåíå âçÿëè â ïîëîí. Äâà ðîêè ó Ñòàìáóë³ 
ëîâèâ ÿ êîæíó â³ñòü, ÿêó íåñëè ïðèáóë³. 

ßê çäóìàþ, áóëî, íå òÿìëþñÿ â³ä áîëþ, 
ùî áàòüêî — íåïîõîâàíèé! — ëåæèòü íà ïîë³ áîþ. 

ßê ò³, ï³ä Áåðåñòå÷êîì… 
                      ² ñê³ëüêè ¿õ, Áîã â³ä຅ 
Òà âîðîí, ùî ¿õ çíàº, íå ðàç íà äåíü ïðîâ³äóº. . 

Ö²¯ ÔÎÐÒÅÖ² ÌÓÐÈ ÊÀÌ'ßͲ 
áóëè êîëèñü ëèöàðñòâó çà äîì³âêó. 
² çà òâåðäèíþ â áèòâàõ. À ìåí³ 
âîíè óæå — ÿê ïðèçüáà äëÿ óãð³âêó. 

Âæå é ì³ñò çàïàâ. Äî ñêîøåíèõ âîð³ò 
äîðîãà çàðîñòຠêðîïèâîþ. 
Íà ñõèëàõ ðèº êîëüîðîâèé êð³ò. 
² òèøà òóò çäàºòüñÿ ãðîáîâîþ. 

Òà ùå îòîé òóò ëèöàð ó ñò³í³. 
² ÿ íà íüîãî òóò äèâèòèñü ìóøó 
Éîãî ñâîáîäà â êàì'ÿíîìó ñí³ 
í³ÿê íå ìîæå âèïðîñòàòè äóøó. 

Îòàê âíî÷³, áóâàº, ëåæèìî. 
Ó ëàòàõ â³í, à ÿ â ñâî¿é êóâåðò³. 
À ÿ ñîá³ ³ äóìàþ: — À ìî', 
³ â³í, ³ ÿ — ìè âæå îáîº ìåðòâ³?!.. 

ÂÆÅ É ÍÅ ÃÎËÞÑÜ. ÊÎØÓËÜÊÀ ÌÎß ÄÐÀÍÀ. 
Ñâèñòèòü ìîÿ ãåòüìàíñüêà êàëèòà. 
Áîã, ïðîïèòàâøèé ²ëèþ îä âðàíà, 
³ íàñ òóò òåæ ÿê-íåáóäü ïðåïèòà. 

Çáðîÿð ³ äæóðà ñòåðåæóòü âàëè. 
Ñòàðà â³ùóíêà çâàðèòü ïîîá³äàòü. 
Øðàìêî ïðèõîäèòü ç ì³ñòà ÿê êîëè. 
Îäñëóæèòü â öåðêâ³ òà é áðåäå ïðîâ³äàòü. 

0-îí, ï³ä ãîðîþ, á³ëÿ ãàþ, 
      ÿê ñèâèé ïðèïóòåíü êóëüã຅ 

ÒÀÊ ² ÆÈÂÅÌ, Ó Ö²É ÊÀ̲ÍÍ²É ÊËÅØͲ, 
â ïðè÷àºí³é ç³âñþäè íåáåçïåö³ — 

äî ãåòüìàíà îñîáè ïðèíàëåæí³, 
ñóìíà çàëîãà ìåðòâî¿ ôîðòåö³. 

ÂÍÎײ ÒÓÒ ÕÎÄßÒÜ ÏÐÈÂÈÄÈ. ß ÑÀÌ 
íà âëàñí³ î÷³ áà÷èâ ÿê³ñü ò³í³. 
² õî÷ íå äóæå â³ðþ ÷óäåñàì, 
à âñå æ ÿê³ñü òóò øåðåõè ïîñò³éí³. 

Òî ðàïòîì â çàë³ ÷óòè ïîëîíåç. 
Òî ñàæîòðóñ ³ç êîìèíà ç'ÿâèâñÿ. 
Ùîïðàâäà, ÿ íå òàê ùîá ³ òâåðåç, — 
àëå æ ³ â³í íà ìåíå ïîäèâèâñÿ! 

²ç ãîáåëåíà âñå õòîñü ïðèö³ëÿºòüñÿ. 
² ò÷å ïàâóê ñâîþ ïðîçîðó íèòü. 
Âíî÷³ òóò õîäèòü ïàí³ ïîðöåëÿíîâà, 
Îò-îò ðîç³á'ºòüñÿ, äçâåíèòü. 

Òî ïîõèòíåòüñÿ ðàìà â ïîçîëîò³ 
Òî íà÷å òèõî áðÿçíóëè êëþ÷³. 
Ùîñü æåáîíèòü. Ùîñü âåâêຠâ áîëîò³. 
Óïàâø³ äóõè ïëà÷óòü óíî÷³. 

Êàçàâ Øðàìêî, ùî ëþäè âæå äàâíî 
îöþ ñòàðó ôîðòåöþ îáìèíàþòü 
À ùî îäèí òóò ïðèâèä ï'º âèíî, 
òî äîáðå, ùî âîíè ³ùå íå çíàþòü. 

À Dz Ѳ×ÊÈ ÏËÈÂÓÒÜ ÎÊÀÏÈÍÈ. 
² Ìàòè Áîæà äèâèòüñÿ ç ³êîíêè, 
ÿê ÿ òóò ï'þ, ðîçõðèñòàíèé, ðîçõðÿïàíèé, 
àæ ìåðåõòÿòü â î÷àõ çåëåí³ êîíèêè. 

À ùî æ ìåí³ ðîáèòè ùå, íåêâîëîìó? 
×åé äóìàþòü, ùî çäàâñÿ ÿ, çàòèõ. 
Øðàìêî äåñü ÷óâ — êîðîëü çà ìîþ ãîëîâó 
ïðèçíà÷èâ äåñÿòü òèñÿ÷ çîëîòèõ. 

Òî äîáðå, ùî ïðèí³ñ â³í àêâà â³òó. 
ß òÿæêî ïèâ ³ ëàÿâñÿ ñëîâàìè. 

Óñ³ ä³äè ³ç òîãî ñâ³òó 
âñþ í³÷ õèòàëè ãîëîâàìè. 

×è ìè âæå é ñïðàâä³ ïðîãí³âèëè Áîãà? 
×è ìè âæå çäîáè÷ äëÿ ÷óæèõ ñâàâîëü? 
Òî õàíó äàé çà ñåáå â³äêóïíîãî, 
òî ãîëîâó îö³íþº êîðîëü! 

À ÙÎ Æ ÒÈ ÇÍÀªØ, ÂËÀÑÍÅ, ÏÐÎ ÖÞ ÃÎËÎÂÓ 
ùî òè ¿¿ îö³íþºø?.. Îââà! 

Ëëºòüñÿ ïî æèëàõ ðîçïå÷åíå îëèâî 

Ïàäà íà ãðóäè õèëü-ãîëîâà. 

Ïåâíî, äîïèâñÿ äî çåëåíîãî çì³ÿ. 
ßêàñü ó ìåíå â ãîëîâ³ âåðåì³ÿ. 

Óâèæàþòüñÿ âîðîòà. 
Îò áóâຠæ, 

óõîïèëîñÿ ãîëîâè ³ íå â³äïóñêà. 

² çåëåíà, çåëåíà, çåëåíà 
íà âîðîòÿõ áîâòàºòüñÿ ïàí³ Ãåëåíà. 

Ïàí³ Ãåëåíà, æîíà ãåòüìàíñüêà. 
Òà ñâ³ò æå á³ëèé ìåí³ ïîòüìàðèâñÿ! 

ÎÕ, ÒÈÌÎÔ²Þ, ÑÈÍÊÓ ÒÈÌÎØÅ! 
Òè íå ïîâ³ñèâ ¿¿, òè, ìîæå, 
òàê ò³ëüêè, çäóìàâ, çàâäàâ äî ëüîõó? 

— Áàòüêó, ÿ ïîêàðàâ îòó øëüîõó! 
Òè áóâ ñë³ïèé. Òî äóøà áëóäîä³éñüêà 
Âîíà íå âàðòà òâ ëþáîâ³. 
Êîëè ÿ äîäîìó çàñêî÷èâ — äëÿ â³éñüêà 
â êîìîð³ âçÿòè ò³ ãðîø³ ñêàðáîâ³, — 
¿õ íå áóëî âæå. Áî ïàí³ äîìó 
êëþ÷ â³ääàëà ñâîºìó êîõàíöþ. 
À òîé ïðèçíàâñÿ. ² â òîìó, ³ â òîìó. 
Õîò³ëîñü, áà÷, æèòè éîìó, ïîãàíöþ. 
Ñóä áóâ êîðîòêèé. ³éíà. Æàðîòà. 
Ìîòóç íà øèþ. ʳíü ï³ä âîðîòà. 
Î÷³ çàìðóæèâ — ÿê õâèñüíó êîíÿ! 
ʳíü ÿê ðâîíå ó ñòåïè íàâìàííÿ! 
Ò³ëüêè é çíÿëàñÿ çåëåíà øêâèðÿ. 
Ò³ëî ãîéäíóëîñÿ íà÷å ãèðÿ. 

Òàê ¿é ³ òðåáà, çåìëÿ ¿é ðîçïàäèíà! 
Ïàí³ Ãåëåíà, çåëåíà ãàäèíà. 

ÒÀ ÙÎÑÜ ÌÅͲ ÙÎÍÎײ 
                  ÙÎÄÍß 
ÒÎÉ Ê²ÍÜ ËÅÒÈÒÜ Ó ÑÒÅÏÀÕ ÍÀÂÌÀÍÍß 

ËÅÒÈÒÜ ÁÅÇ ÄÎÐÎÃÈ 
                 ËÅÒÈÒÜ ÁÅÇ ÓÏÈÍÓ 
ÍÀ ÇÅÌËÞ ÐÎÍÈÒÜ ÊÐÈÂÀÂÓ Ï²ÍÓ 

ÁÎÆÅ, ÁÎÆÅ, ÏÎÌÈËÓÉ ÍÀÑ! 
Ñèíó ì³é Òèìîøå, òî æ áóâ íå íàêàç. 
Òî æ áóëà ðîçïóêà, òî æ áóâ ò³ëüêè øàë. 
Ñèíó ì³é Òèìîøå, ùî æ òè ïîñï³øàâ? 
Ñèíó ì³é Òèìîøå, ñòåïîâå ëåâ'ÿ! 
ß æ êîëè ó ãí³â³, òî óæå íå ÿ. 
Öå ÿêáè Âèãîâñüêèé ñëóõàâ ìî¿õ ñë³â, 
ñê³ëüêè ïåðåâ³øàíî âæå áóëî á ïîñë³â! — 
â³ä öàðÿ, â³ä õàíà ³ â³ä êîðîëÿ. 
Ñèíó ì³é Òèìîøå, ñòåïîâå îðëÿ! 

 òðóíàõ ïåðåâåðíåòüñÿ 

íàø êîçàöüêèé ð³ä. 

Ùî æ òè çðîáèâ øèáåíèöþ 

ç áàòüê³âñüêèõ âîð³ò?! 

— Ìóñèâ âèáèðàòè. Ìàâ îäíó äîáó. 
Áàòüê³âñüê³ âîðîòà 

÷è áàòüê³âñüêó ãàíüáó. 

…×È ÂÈ Æ ¯É ÕÎ× ÏÅÐÅÄ ÑÌÅÐÒÞ 
                    ÄÀËÈ ÏÎÖ²ËÓÂÀÒÈ ÕÐÅÑÒ? 
×è ñïîâ³äàëàñü, 
              ÿê ÷åñòü æîíî÷ó ïðîöâèíäðèëà? 
Òà áóëî æ ¿¿ ïðèêîïàòè çà òèñÿ÷ó âåðñò 
â³ä ñâÿòîãî õðèñòèÿíñüêîãî öâèíòàðÿ! 

Îòó ïåðåëþáíèöþ, 
òó ëàéäà÷êó, 
ñèí³â ìî¿õ íåíàâèñíó ìà÷óõó. 
Îòó ãàäþêó, çì³þ çåëåíó! 
Ìîþ Ãåëåíó… ìîþ Ãåëåíó… 

×È ß Æ ÍÅ ËÞÁÈ ÒÅÁÅ, ÌÎß Ð²ÄÍÀ? 
À â òåáå æ â³ðíîñò³ ÿê ó øåëÿãó ñð³áëà. 
Áóëî á øàíóâàòèñü, ìîÿ çàìîðîêî, 
õî÷ äëÿ ãîäèòüñÿ, ïðî ëþäñüêå îêî. 

Õàé íå ñâÿòåííèöÿ, íåäîòîðêà, 
à òàê øàëàòèñÿ â ãëóïó í³÷! — 
Òè æ íå ÿêàñü òàì õëüîðêà, 

ñàì³é ãåòüìàíø³ íå ïîäîáà-ð³÷. 

Òè æ ìàëà áóòü õðàíèòåëüêîþ ÷åñò³. 
ßê â äîì³ ÷èñòî, é ÷îðò ìåí³ íå áðàò. 
Äóøà æ ³ òàê ñòî¿òü íà ïåðåõðåñò³ 
óñ³õ îáìàí³â, ï³äñòóï³â ³ çðàä. 

Òî ùå é â³ä òåáå ëæà ³ îñóäîâèùå? 
Òî ùå ³ òè îáìàíþºø ìåíå?! 
Äåñü ìຠæ áóòè â ñâ³ò³ ïðèñòàíîâèùå, 
äå â ñåðöå æîäíå ñòåðâî íå âäæè´íå! 

ÁÓËÎ Á ÒÅÁÅ ÓÇßÒÈ ÍÀ ÇÀÍÓÇÄ. 
Òà ÿ æ áè âìåð çà òâîþ ñëüîçó 
À òè æ òî, ëàñêè ì çàì³ñòü, 
òàêó ãàíåáó, òàêó ìåðçó! 

×è ìîæ' òîá³ ñåðöå ç íóäîòè ñïëþñêëî? 
Áî ùî òè çíàëà? Øîâêè òà ëþñòðî 
Òà çëàòîãëàâè, òà âîäè êîëîíñüê³ 
Òà ð³çí³ ìèñë³ ñâî¿ âàâèëîíñüê³ 

…ÂÍÀÒÓÐÈËÀÑÜ, ÂÈÊÎÁªÖÀËÀ, 
                        Õ̲ËÜÍÎÞ ÊÐÎÂ'Þ ÍÀËÈËÀÑÜ. 
ôîðòóíó ãîíîðîì õâèöàëà, ãðóäüìè ãð³õîâíî íàï'ÿëàñü. 
Õîäèëà, íà÷å êîðîëåâà. 
                     À ÿê ì³íèëàñÿ â ëèö³, 
êîëè ñîðî÷êà ïåðêàëåâà çãîðàëà â ìåíå ó ðóö³! 

Øëÿõòÿíêà ïèøíà ³ ëóêàâà, 
                        ùîá ÿ äîñòîòó ñêàæåí³â, 
òðåìêîþ öíîòîþ ëÿêàëà, 
                     òî ñêàæå: ì³é, 

            òî ñêàæå: í³! 

 ãàðÿ÷ö³ ãóá, â íåñòÿì³ ò³ëà, 
 øàëó ðîç÷àõíóòèõ êîë³í 
ÿê³ ñëîâà òè øåïîò³ëà 
øîâêîâèì ãîëîñîì ñâî¿ì! 

ßê íåçàãíóçäàíà ëîøèöÿ 
      íåñëà êð³çü í³÷ ìîþ æàãó. 
Òà ÿ æ áåç òåáå òóò ëèøèâñÿ 
      ÿê ïîæàðèùå íà ñí³ãó!.. 

À ÊÎËÈ ÌÈ ÂÈÐÓØÀËÈ, 
íå áóëî íàì ñòðèìó, 
äî Ìîëäîâè, äî Âàðøàâè 
÷è ³çíîâ äî Êðèìó, — 

Êàæó: — Áóäü ìåí³ çäîðîâà! 
Êàæó: — Íå æóðèñÿ. 
Êàæó: — Ïàí³ ãåòüìàíîâà, 
òè æ ìåí³ äèâèñÿ! 
  

À âîíà ìåí³, î Áîæå! — 
äî ñòðåìåí ïðèïàëà: 
— Êîëè ÿ òóò ùî àáîùî, 
òî ùîá ÿ ïðîïàëà! 

×óìà á òåáå çà÷óìèëà, 
ìóñèâ çàìîâêàòè. 
×è ìàâ òåáå, ìîÿ ìèëà, 
â çàìêè çàìèêàòè? 

À ÒÎÉ ÆÅ, ÒÎÉ, 
             ÊÎÃÎ ÑÎÁ² Ç'ªÄÍÀËÀ?! 
Òàêà êðàñóíÿ, â³í÷àíà æîíà! 
×è âæå ñåáå é çà óñò³ëêó íå ìàëà, — 
÷èì óïîäîáàâñü, ñìóòîê òåáå çíà. 

Äâîðåöüêèé ç íüîãî — ïåðøà êëÿñà. 
Ñîëîäêîìîâíèé, ó ëàêåéñòâ³ — çóõ. 
Éîãî ñëîâà á ó ìèñî÷êó — ìàëÿñà, 
ó ñïåêó ìîæíà âèâåñòèñÿ ç ìóõ. 

Ëèïó÷èé ðàâë â çîëî÷åí³é ë³âðå¿, 
áë³äèé õîëóé, äðàãëèñòèé â³ä ñèäí³, 
ì ïàí³ íèö³ åìï³ðå¿, — 
â³í òàê äîïîâç, íå âòðèìàâñü íà êîí³. 

À ùå ëþáèâ çàêèíóòü ïðî îé÷èçíó. 
Çàêðàâñÿ â äóøó ÿêîñü. Íåäàðìà æ 
Ëèøèâ íà íüîãî ïòàñòâî é ðîãàòèçíó, 
ëüîõè ³ç ðåíñüêèì, ñàäæàâêó ³ ñàæ. 

Âñå ïîâàæàâ ìàºòíå é ìàºñòàòíå. 
Òàêà ïîðîäà, âóòëà ³ ïëîõà. 
ß æ äóìàâ òàê: 
             ÿê äî ìå÷à íåçäàòíå, 
òî ïåâíî æ ³ íåçäîëüíå äî ãð³õà. 

×è, ìîæå, òè îäíà òîìó ïðè÷èíà? 
×è, ìîæå, öå â òîá³ òîé âàâèëîíñüêèé áëóä, 
ùî òè ¿õ âñ³õ ï³äïàëþºø î÷èìà, 
ÿê õòèâà ³ñêðà, êèíóòà íà òðóò! 

ÃÈÄÜ. ÃÀÄÞØÍÈÊ. ÑÎÁÀ×À Ò²×ÊÀ. 
Çáàãí³òîâàíèé Áîæèé äàð. 
Äå æ òè, ä³âîíüêî, êðàñíà ÷³÷êî? 
Äå æ òè, æîíî, ÷èñòèé îëòàð? 

Äå æ òè, äå æ òè? 
                Ùîñü äîâãî éäåø òè. 
Ñèâèé âîëîñ ïî÷àâ óêèäàòèñÿ. 
Äîòë³âຠäóøà äî ðåøòè. 
À êóäè æ â³ä ñåáå ïîäàòèñÿ? 

Îò, ñèäæó, êóëàêè â êîë³íà. 
Óçäð³âàþ â ãîð³ëö³ ñóòü. 
Ñ÷åðâåí³ëà óæå êàëèíà, 
Ùî çà ãðîáîì ìî¿ì ïîíåñóòü… 

ÃвØÍÈÊ ß, ͲÄÅ ÏÐÀÂÄÈ Ä²ÒÈ. 
Áóâ æåíèëî, äæè´óí, íå ïîñë³äí³é òàêè áàáîäóð, 
Ìîæå, é äåñü ïîëèøèâ ñàìîñ³éí³ ä³òè. 
Òà é íå ìîëîä óæå. À óêë³ïèâñÿ â ãîëîâó äóð. 
Ïðèìàíÿ÷èëàñü æ³íêà 
                  Íàä âñåþ ö³ºþ ð³çíåþ, 
íàä áëþçí³ðñòâàìè ñâ³òó — ñâÿòèíÿ ìîÿ ñëèâå 
ß êîõàâ íå îäíó À ùàñëèâèé áóâ ò³ëüêè ç íåþ 
Íå ÷³ïàéòå ¿¿. Âîíà ìåí³ â õìàðàõ ïëèâå. 
Õòîñü êàçàâ: òà âîíà æ ó òåáå ðóäà 
Îõ ÿê æàð! Òà é êðàñè æ ãîðäîâèòî¿ 
ϳñëÿ íå¿ êîæíà — ÿê ïð³ñíà âîäà 
ï³ñëÿ îêîâèòî¿. 

À áóâàëî æ â ïîõîäàõ — 
      çãîëîäí³þ 
      Îé äà 
ÿê çàõî÷åòüñÿ æ³íêè, 
      àæ ò³ñíî ìåí³ â êóíòóø³. 
Áî ïîõ³ä òî ïîõ³ä. 
      À ï³äâåðíåòüñÿ, ãëÿíó — õâîéäà. 
Òàê ³ âåðíå ç äóø³. 

Àáî é ïðîñòî æ³íîöòâî. 
      Íî÷³âëÿ ÿêà ÷è êîð÷ìà. 
Íå îäíà é ìîëîäèöÿ 
        ëàñêàâà áóëà äî ìåíå. 
ѳäëî â ãîëîâàõ, ï³ä áîêîì êîøìà. 
À ñîí ïðèñíèòüñÿ — Ãåëåíà. 

ß ÇÃÀÄÓÂÀ ¯¯. ß ÆÈ ÒÈÌ ÊÎÆÍÈÌ ÌÅÍÒÎÌ. 
Áåð³ã â äóø³ ÿê íàéäîðîæ÷èé ñêàðá. 
À â³í õîäèâ â êàïòàí³ ç ïîçóìåíòîì, 
 êàçíó ïî ë³êîòü ðóêó çàïóñêàâ. 

Ìåòêèé ïàíîê, ³ç òèõ, ùî íå ïîãðåáóþòü. 
Âîíî çàïõíå ³ ñîâ³ñòü çà ìàíæåò. 
Òàêå í³ê÷åìíå — êèäèê, ñóõîðåáðèê, 
ùå é çà÷³ñêà íåíàñüêà — ëåâåðæåò. 
Óëåñòèâ ïàí³, ñïðèòíèé íà ï³äìîâó. 
Íàãëåä³â ãðîø³ ³ çâèâàâñü ÿê âóæ. 
À ÿ â ïîõîäàõ. ² êëþ÷³ â³ä ñõîâó 
äîâ³ðèâ ãåòüìàíîâ³é, à êîìó æ? 

ÍÅ ÏÐȯÆÄÆÀ ÓÏÎÒÅÌÊÓ, ÓÏÎÒÀÉ, 
àáè âíî÷³ çàñêî÷èòè îáîõ. 
Ïðî öå é íå äóìàâ. Ïîêè â³ðèø, ïîòè é 
  äóøà íå ï³äå â æåáðè äî òðèâîã. 

ß ñëàâ ã³íö³â íàââèïåðåäêè ÷àñó. 
ùîá ó ïèñüì³ òàêîãî íàâåðçòè! 
À êîëè ÿ êð³çü í³÷ äî òåáå ì÷àâñÿ — 
ì³é ê³íü ³ðæàâ óæå çà òðè âåðñòè! 

Äóáîâ³ äâåð³ ðîçõðÿïíåì ñòîÿëè. 
Ëþáèâ òåáå, íå âì³þ÷è çâèêàòü. 
Òî ÷è æ ìåí³, óïèòîìó áîÿìè, 
ìóùèíñüêèé äóõ ïî çàï³÷êàõ øóêàòü?! 

À òè áóëà… 
         Òàêà áóëà, ÿê çàâøå 
Ëèø íå äîãëóïàâ ÿ ó ÷îìó ð³÷: 
ñòàðà â³ùóíêà, é ñëîâà íå ñêàçàâøè 
ïîë³çëà ñïàòè íà õîëîäêó ï³÷. 

À ÂÑÅ Æ ÐÎÇÊÐÈËÎÑß ÍÀ ÊÐÀIJÆÖ². 
Ñèä³ëà ïðàâäà â ïîðîæí³é ä³æö³. 
Êàçíà êîçàöüêà. 
              Êàçíà ùî? 
Áîëèòü, ùî òè òàêå êàçíà-ùî! 

Áîëèòü, ùî îòÿìèâñÿ ëèø äîï³ðó, 
ÿê ç ïîãîð³ëëÿ, ÿê ç-ï³ä çîëè. 
Ùî âè óäâîõ ìîþ äîâ³ðó, 
ÿê ñâèí³ ç æîëîáà, ïèëè! 

Òî ùî æ òè ñåðöå ³ç ìåíå âèéíÿëà? 
Òè æ ìåí³ äóøó âñþ çàïîìèéíèëà! 
Òà áóäü âîíî ïðîêëÿòå, âñå âàøå êîäëî, 
âñ³ âàø³ êóáëà ³ âñ³ âàø³ êóäëè! 
Òà ÿ íàï'þñÿ, 
            òà ÿ çàëëþñÿ, 
òà ÿ íà êàìåí³ ïîñòåëþñÿ! 

Òà ÿ æ íå â Ñóáîòîâ³, 
                    ÿ æ òóò â Ïàâîëî÷³. 

À ʲÍÜ ËÅÒÈÒÜ ² ËÅÒÈÒÜ ÑÂ²Ò ÇÀ Îײ… 

À ÇÀÂÒÐÀ ÇÍÎÂÓ ÍÀÑÒÀÍÅ ÐÀÍÎÊ 

Îé êîíþ êîíþ çåëåíèé òïðó 

Îõ äàéòå ëþäè ìåí³ óòèðàíèê- 
      áàãðîâèé ñîðîì ç ëèöÿ óòðó 

ÌÀÐØÀËÎÊ ÄÂÎÐÓ, ͲÙÎ Â ÊÀÏÒÀͲ. 
Ñêàçàâ áè: âêðàâ ÿ. Ïðè ÷³ì òóò ïàí³? 
Ñêàçàâ áè: êàþñü, ìîÿ âèíà. 
À â³í ëÿêàºñü: öå âñå âîíà! 
Íó õòî æ òåáå, ñó÷èé-ïåðåñó÷èé ñèíó, 
äà óêóñèâñÿ á òè çà ÿçèê, 
ïèòàâ ïðî òó ñîðîìîòó ïñèíó 
òâî¿õ í³÷íèõ ó ìåíå ïîçèê?! 

×è òîá³ ïîëåãøàëî, 
     ùî íà ìåíå ïàëüöÿìè òèöÿþòü 
â³ä Äí³ïðà àæ ïî ³ñëó, 

ùî Ãåëåíà ï³äáèòîþ ïòèöåþ 

ïîá³÷ òåáå íà âîðîòÿõ ïîâèñëà?!.. 

 ÃÎËβ Ó ÌÅÍÅ ×ÎÐÍÀ ÊÐÓÃÎÂÅÐÒÜ. 
ß æ õ³áà íàêàçóâàâ, ùîá àæ òàê, íà ñìåðòü? 

ʳíü òàêèé çåëåíèé, ãðóääÿ ç-ï³ä êîïèò. 
 æèëàõ òâî¿õ, ñèíó, êðîâ ìîÿ êèïèòü. 

Òè æ òàêèé óäàâñÿ, ùî ÿê ùîñü óòíåø! 
Ñèíó ì³é Òèìîøå, òè äîáèâ ìåíå æ! 

Òî òè â î÷³ òóðêàì âèëàºø ³ñëàì. 
Òî òè ïîîáñìàëþºø áîðîäè ïîñëàì. 

Òî òè â ñàìå ïåêëî ë³çåø ó áîþ. 
Ùî æ òè òàê íåíàâèä³â ìà÷óõó ñâîþ?! 

À ß Æ ÒÅÁÅ Â×ÈÂ, ÙÎ ÊÎÁ²ÒÓ 
      ÍÅ ÌÎÆÍÀ ÓÄÀÐÈÒÈ É Ê²ÒÊÎÞ. 
Ùîá òè æ ìåí³ âèð³ñ ëèöàðåì, 
      à íå ÿêèì äóøåâáîãèì. 
×è âè æ ¿é õî÷ íîãè îáìîòàëè íàì³òêîþ, 
ùîá íå áîñà ñòîÿëà ïåðåä Áîãîì?.. 

ß ÄÎÃÀÑÀÂ. ß ÄÎÃÀÑÈÂ 
öåé á³ëü, öþ ïðèñòðàñòü, ÿê æàðèíêó. 
Îäíå, ùî â Áîãà ÿ ïðîñèâ — 
ùîá äàâ ìåí³ çàáóòü öþ æ³íêó. 
Âîíà áóëà ÿê ñë³ä ç쳿 
ßê ãð³õ ç îòðóòîþ íàäïèòèé. 
ß íå íåíàâèä³â ¿¿. 
ß áóâ ïîíèæåíèé ³ âáèòèé. 

ß ïèâ. ß ìó÷èâñÿ. Íå ñïàâ. 
Áîÿâñÿ ïîñì³õó, ÿê ïàñòêè. 
Îñü ÿ òàêèé ³ âîþâàâ. 
 ìåí³ áóëî çåðíî ïîðàçêè. 

ÁÎ ÙÎ Æ ÃÅÒÜÌÀÍÑÒÂÎ 3 ÒÈÌ ÉÎÃÎ ÂÅËÈ××ßÌ? 
Âèñîêó äóøó òåæ ñòðÿñຠäð³æ 
Áî ÿ ñòîÿâ äî âîðîãà îáëè÷÷ÿì. 
à æ³íêà â ñïèíó çàñòðîìèëà í³æ. 

À ùîá ìåíå äîáèòè âæå îáðàçîþ. 
ùîá ïîïëèâëà â î÷àõ ìåí³ çåìëÿ — 
ñì³ÿëîñü ïàíñòâî ³ ïèëî ìàëüâàç³þ 
çà â³ðí³ñòü æîí â íàìåò³ êîðîëÿ 

ϳäíÿâøè êåëèõè çà â³ðí³ñòü 
âîíè êðè÷àëè ùå é: "³âàò!" 
Ìîéîãî áîëþ áåçíåì³ðí³ñòü 
¿ì çàêîðò³ëî áëàçíþâàòü 

Âåñü òàá³ð ÷óâ. Ãîðëàëè æ äî ï³âíî÷³. 
Óìèñíå áðàëè ãåòüìàíà íà ãëóì. 
Ïóøêàð, Äæåäæàë³é îäâåðòàëè î÷³. 
Õàïàâñü çà øàáëþ, àæ á³ë³â, Áîãóí. 

Â Í²× ÏÅÐÅÄ ÁÎªÌ ÙÎÁ ÒÀÊÀ ÍÀÐÓÃÀ! 
Ç òàêèì ëèöåì ÿê ñòàòü ï³ä êîðîãâè?! 
Òà ùîá ÿêàñü òàì æ³íêà íåäîëóãà! — 
òè ãåòüìàí ÷è òè õòî? Òà âèêèíü ç ãîëîâè! 
Òè æ íå ÿêèéñü ðîçí³æåíèé ïàíî÷îê, 
ùîá ò³ëüêè é äóìàòü, ëþá òè ÷è íå ëþá 
Òè ìàºø äâîõ ñèí³â. Äîðîñëèõ ìàºø äî÷îê. 
Öå ¿ì ïîðà ëþáèòèñü, áðàòè øëþá 

À òè, íå âñòèãëà âìåðòè ¿õíÿ ìàòè 
ïðèâ³â ó ä³ì íåíàâèñíó ÷óæó. 
Òî ùî æ òè õî÷åø ç òîãî âñüîãî ìàòè? 
Íó îò ³ ìàºø çðàäó òà îëæó. 

Òåïåð òâ³é ñèí îä ãîðÿ áåøêåòóº. 
Êâ³òó÷³ ñåëà ñïàëþº îðäà. 
À òè ñèäèø áåç â³éñüêà, áåç øêàòóëè. 
Òà ùå é ïðî æ³íêó äóìàºø. Á³äà. 

ÃÎËÎÂÀ ÌÎß ÙÎÑÜ ÂÀÆÅÍÍÀ. 
Îä ïðîâèíè ÷è îä âèíà 
Öå æ ³ ñèí ì³é êîëèñü îæåíèòüñÿ. 
Íå äàé, Áîæå, òàêà æîíà 

ËÀÑÓÕÎ ÌÎß ÄÎ ËÞÁÎÂÍί ßÐÎÑÒÈ! 
ͳÿê íå çàáóäó î÷åé òâî¿õ êàðñòè. 
Òâî¿õ êîë³íåöü, òâîéîãî ëîíà, 
Çãàäàþ — äîñ³ äóøà õîëîíå. 

Ùîá òè òàê çíàëà áóêâó é ÷èñëî, 
ÿê çíàëà æ³íîöüêå ñâîº ðåìåñëî! 

Òî ùî æ òè âèííà, ùî íå ëüîäèíà? 
ß æ ñàì ðîçáåøòàâ òåáå, ºäèíà 
Áóëî, çàñêî÷ó äî ñâî¿ õàòè, 
ùîá äî ï³âíî÷³ òåáå êîõàòè. 
Òà é çíîâ íà ëÿõà àáî íà õàíà. 
Öå ÿ âèíóâàòèé, öå ÿ, êîõàíà! 

Áî ùî æ ï³âíî÷³, ùî æ ò³ ï³âíî÷³ 
òîá³, ðîçê³øí³é, äî ëàñê îõî÷³é? 
Íåäîãîëóáëþ, 
           ëèø êðîâ òîá³ çáóðþ. 
Ïðèéäó äî æ³íêè — çàëèøó áóðþ. 

² öå æ ðîêàìè, íå äåíü, íå òèæäåíü, 
ÿ âñå â ïîõîä³, âñå íàîäëóö³. 
À òè æ áè çìåðçëà áóëà. À òè æ áè 
ðîçíåìîãëàñÿ â òàê³é ðîçëóö³. 

Òî ùî æ, ðèäàòè ìåí³, òîïèòèñü? 
Îí ÷îëîâ³êè, òàê ò³ — â áóðäåé. 
À æ³íö³ âàðòî ëèø îñòóïèòèñü, 
òî ãð³õ â³ä Áîãà ³ â³ä ëþäåé. 
Óæå é ãóëÿùà, óæå é ïîâ³ÿ, 
³ ïîãîâ³ð íà íå¿, ³ ñîðîì. 
À æ³íêà æ òàê — íå æèâå, ãî⳺. 
Ïðîñòè ¿é, Áîæå, íåâ³ëüíèé ñêîðîì! 

Âîíà æ äóðåïà, âîíà æ îâå÷êà. 
Íåìà ÷îãî é ðîçáèâàòè ãëåê. 

Àëå ÿêùî âæå ñòðèáàòè â ãðå÷êó, 
òî õàé áè â ãðå÷ö³ õî÷ äîáðèé ãðåê! 

² ÿê æå òó áë³äîðîòó íåì³÷ 
òè áðàëà ñîá³, ðîçíåùàñíà, íà í³÷? 
Îòîé ñëèìàê, òå í³ê÷åìíå ì'ÿëî! — 
éîãî õâàòèëî, à ìåíå ìàëî?! 

À ìîæå, ìàòåð³ òâî¿é îñè÷èíà, 
áóëà òè ìíîþ âæå ïåðåñè÷åíà? 
Òà ç äîáðîãî õàð÷ó, ëåäà÷ó é òëóñòó, 
òåáå ïîòÿãëî íà òàêó êàïóñòó?! 

Áðèäæóñü òîáîþ, òëÿ ëîïóøàíà! 
ßêà ºñè — òàêà òîá³ é øàíà. 

À ʲÍÜ ÇÅËÅÍÈÉ ÓÆÅ ÕÐÈÏÈÒÜ 

ßêèìè ñëüîçàìè éîãî îêðîïèòü 

ßêèì çààðêàíèòü éîãî àðêàíîì 

ßêèì çóïèíèòè éîãî áàðêàíîì 

Òàêà ìåí³ ëó÷èëàñÿ áðåäíÿ — 
äîïèâñÿ äî çåëåíîãî êîíÿ. 

À ÍÀ ÏÎIJÐ'¯ ÏÐÎËÈÂÅÍÜ, ÏÎÒÎÏÀ. 
Ïëèâå ôîðòåöÿ, ÿê ñòàðèé êîâ÷åã. 
² äèâíà ò³íü, ÷óäíà ìîÿ ïîäîáà, 
ã³ðêèé òþòþí ó ëþëüö³ ïðèòîâ÷å. 
Íà ñòåë³ äîù íàïëÿìêóº âæå ïëÿìêó. 
² ñàìîòà â ìèãò³íí³ ñâ³÷å÷îê 
 äóáîâ³ äâåð³ ïîêàçàëà êëÿìêó — 
ÿê æ ÷îðòåíÿ ãëóçëèâèé ÿçè÷îê. 
 î÷àõ ïëèâóòü ÿê³ñü ïàâèí³ î÷êà. 
Øóãຠâ³òåð. Ëüîííà ³ ëóêàâà, 
äî ìåíå ç ï³òüìè ïðîñòÿãëà ñîðî÷êà 
ãàðÿ÷èì øîâêîì âèøèò³ ðóêàâà. 

×îãî ñõîò³â! — ëåá³äîíüêè â áóð'ÿí. 
Âåðíèñîíöÿ ó äóðíîï'ÿí. 
Òè ïèé. ² ÷àðêà ñåðåáðåíüêà º. 
² äåñü òàì äæóðà íà áàíäóð³ áðåíüêàº. 

² â³òåð ôàëþ ó â³êîíöå — ïëþñü! 
Âòîïèòè õî÷å ó äîùàõ, ïåêåëüíèê. 
ß — ãîð³ë÷àíèé ïîòîïåëüíèê. 
ß ñàì â ñîá³ çñåðåäèíè âòîïëþñü. 

À ùî ìåíå íà ñâ³ò³ ùå òðèìà? 
×àáóëüê — ³ ÷àðî÷êè íåìà. 

² ÍÅ ÑÏ'ßͲÂ, ËÈØ ÃÎËÎÂÓ ÇÀÏÀÌÎÐÎ×ÈÂ. 
Õëþïî÷å äîù ç íåîðàíèõ ïîë³â. 
×îãîñü ì³ñòå÷êî íàçèâàþòü Ïàâîëî÷ — 
âîëîêà, çàâ'ÿçêà â³ä ïîñòîë³â. 

À ìîæå — øîâê. À ìîæå — ïîâîëîêà. 
Âîë³÷êà äí³â ó øàòàõ äàâíèíè. 
"Öå ì³é íàðîä!" — ÿê ñêàçàíî â ïðîðîêà.- 
"Ïøåíèöþ ñ³ÿâ, à ïîæàâ òåðíè". 

Ãåé, ëþäè, ëþäè, ñ³ð³ ïîñòð³øàíå! 
Âàì ñïèòüñÿ â äîù íà êóëàö³ äîñàä. 
ß, ãåòüìàí âàø, ÿ, çâèêëèé äî ïîøàíè, 
îöå ì³é ñàìîñóä ï³ä ñàìîñàä. 

Ìî¿ ãð³õè âæå äî ñò³íè ïðèïåðò³. 
ß âæå îñëàá, ÿ âàì íå çàõèñíèê. 
Ìåí³ óæå òðè ÷èñíèö³ äî ñìåðò³. 
ß âæå ã³ðêèé ³ ÷åñíèé ÿê ÷àñíèê. 

ª â ìåíå òóò ³ êåëèøîê, ³ êâàðòà. 
ß ï'þ äî âàñ! À âè äåñü òàì, äåñü òàì — 
Íàñòàâ ì³é ÷àñ ñêàçàòè ñâîþ ïðàâäó. 
Êîìó ñêàæó? Îöèì ñòàðèì õðåñòàì? 

Õðåñòè, õðåñòè! Ïîñëóõàéòå, ÿ ï'ÿíèé. 
³çüì³òü ìåíå, ÿ ñìåðò³ íå áîþñü. 
ßê Ñâÿòîïîëê, ùî çâàâñÿ Îêàÿííèé, 
ÿ â ö³é ôîðòåö³ îá êàì³ííÿ á'þñü! 

Òà ÿ æ íå âàðòèé ì³äíî¿ ïèíÿæêè. 
Ùîá òàê ñòðàæäàòè ÷åðåç òó çì³þ! 
Ïðèçâ³â ëþäåé äî ïð³ðâè, äî ïîðàçêè, 
òî õî÷ ïîêàéñÿ!.. Êàþñÿ ³ ï'þ. 

×ÎÃÎÑÜ Â Î×ÀÕ ÌÅͲ ÓÆÅ ÄÂÀ ÊÓÕ˲. 
Òî ÿê æå ïèòè, ³ç êîòðîãî ç íèõ? 
Çåëåíèé ê³íü ç íàäòð³ñíóòî¿ êàõë³ 
êîïèòîì âäàðèâ, çà³ðæàâ ³ çíèê. 

̳é äæóðà ñïèòü, ³ äåñü íåìຠâ³äüìè. 
À ê³íü ïîì÷àâ. À òàì æå ïîëå é ë³ñ. 
ÄÅÐÆÈ, ÖŠ²Í! ÖÅ ÒÎÉ, ÙÎ Ï²Ä ÂÎвÒÜÌÈ 
ÌÎÞ ÆÎÍÓ Ï²Ä ÇÀØÌÎÐÃÎÌ ÏÐÎͲÑ! 

ÒÀ ÙΠDz ÌÍÎÞ? ÀͲ ÐÓØÓ 3 ̲ÑÖß. 
² õòî öå çåìëþ òàê ðîçêîëèõàâ? 
À òè ³ç ìåíå, ëèöàðþ, íå ñì³éñÿ. 
Òè ñâîþ ïàí³ òåæ, ìàáóòü, êîõàâ. 

Îò òè ³øîâ íà òóðêà ÷è íà ïðóñà. 
Çàìêíóâ ñâ³é çàìîê — íå âëåòèòü êîìàð. 
À ïàí³ äîìó ëþáèòü ñàæîòðóñà, 
à â³í äî íå¿ ëàçèòü ó äèìàð. 

² ÇÍÎÂÓ ÐÀÍÎÊ ÕÌÀÐÀÌÈ ÍÀÃÓÑ. 
² çíîâ ïëèâå ïîëèâ'ÿíà ðèáèíêà. 
Ùåáå÷å ïòàõ. Ñ쳺òüñÿ ñàæîòðóñ, 
àæ íà ïëå÷³ ï³äñòðèáóº äðàáèíêà. 

×îãî ñ쳺øñÿ? Ìîæå, ÷åðåç òå, 
ùî ÿ òóò ï'þ â ðîçõðèñòàí³é êîøóë³? 

ÇÅËÅÍÈÉ Ê²ÍÜ Â Î×ÀÕ ÌÅͲ ÐÎÑÒÅ 

Àëå ÷îìó òàê òèõî ó Ñòàìáóë³?.. 

ß ÂÆŠϲÂÁÎ×ÊÈ ÂÈÏÈ ÒÓÒ ÂÈÍÀ. 
À â³äüìà ìîâ÷êè ó êóòêó ñèä³ëà. 
Ðóõíóëàñÿ ÿê ò³íü â³ä êàæàíà: 
— ² äîêè æ òóò ÷àâ'ÿä³òè áåç ä³ëà? 

ß ¿é ñêàçàâ ùîñü í³áè ïðî ÷îðò³â. 
Íå çíàþ ñàì, çàñíóâ ÿ ÷è óïèâñÿ. 

Çåëåíèé çì³é íàä çàìêîì ïðîëåò³â, 

àëå õâîñòîì çà âåæó çà÷åïèâñÿ… 

ÎÒßÌÈÂÑß. ÍÅ Ï'Þ. ÎÏÎÕÌÅËÈÂÑß. ÄÎÑÈÒÜ. 
Íà áî÷êó, íà âèíî é íå ãëÿíó, îáìèíó. 
Õ³áà ùî ëèöàð â êàìåí³ çàïðîñèòü. 
×îãîñü óæå íå ï'ºòüñÿ îäíîìó. 

Øðàìêî íå ï'º. ²ç äæóðîþ íåãîæå. 
Íå ëàñ³ äî ïèòâà â³ùóíêà ³ çáðîÿð. 
Ò³ äâîº çàâåëè: "Òà îé íå øóìè, ëóæå!" 
Ïðîãðàëè ìè. ͳõòî íàì íå ñïðèÿâ. 

ÀËÅ ÍÅ ÊÐÀÙÅ Â ²ÍØÈÕ ÒÅÆ ÊÐÀ¯ÍÀÕ. 
Äî ïðèíöà ¿çäèâ — ñêð³çü îäí³ òåðíè. 

Ëåæèòü ͳìå÷÷èíà â ðó¿íàõ 
òðèäöÿòèë³òíüî¿ â³éíè 

Âñ³ ïðîòè âñ³õ. Ñêð³çü ÷îðíèé â³òåð ñìåðò³. 
Óñ³ êîðäîíè âèãíóò³ ÿê õîðò. 
Ëåæàòü ì³ñòà, îáâóãëåí³, îáäåðò³, 
íå çã³ðø ÿê â íàñ ï³ñëÿ ìîíãîëüñüêèõ îðä. 

² òî æ íå îðäè, íå ï³âí³÷íå öàðñòâî, 
íå äèê³ çãðà¿ êî÷îâèõ ïëåìåí. 
Òî âñå íàðîäè çàõ³äí³, ëèöàðñòâî, 
òî âñå â³éíà ëàòèíñüêèõ îéêóìåí. 

ÌÀÉÁÓÒͪ ÑÕÎÄÈÒÜ ×ÎÐÍÎÞ Ñ²ÂÁÎÞ. 
Ùî ÿ äîäàâ äî òîãî âðîæàþ? 
Óñ³ äåðæàâè á'þòüñÿ ì³æ ñîáîþ. 
Ìè æ çà äåðæàâó áèëèñÿ ñâîþ. 

ÃÓËßËÈ Â²ÒÐÈ ÍÀ ËÀ-ÌÀÍز. 
Ôîíòàíàìè áèâ Ôîíòåíáëî. 
Ùå áóâ ÿ íå ãåòüìàí. Ãåòüìàíø³ 
³ â ìèñëÿõ ³ùå íå áóëî. 

Ó äîáðîìó â³ö³ ³ çðîñò³, 
ÿ ¿õàâ ç Âàðøàâè àæ äå — 
Éîãî êîðîë³âñüêî¿ ìîñö³ 
ïîñëàíöåì äî ïðèíöà Êîíäå. 

×è õòî ïðèãàäຠòåïåðêà, 
ÿê ÿ ¿ì òîä³ ï³äñîáèâ? 
ß ïîëê ¿ì ïîñëàâ äî Äþíêåðêà, 
³ ïîëê òîé ìåíå íå çãàíüáèâ! 

À ×ÀÑ ÌÈÍÓÂ. ÏÎÁËßÊËÈ ÁÀÃÐßÍÈÖ². 
² âñå ãàé-ãàé, ³ äå âîíî òåïåð? 
Òîé ïðèíö Êîíäå ñèäèòü óæå â òåìíèö³. 
²ñïàíö³ âæå â³äáèëè òîé Äþíêåðê. 

Öàðÿ íîâîãî ìàþòü ìîñêîâèòè. 
Êîðîëü ïîìåð, áðàò âçÿâ éîãî âäîâó. 
ß â ñëàâ³ áóâ, ³ ÿ óæå ðîçáèòèé. 
Äîñòîéíî æèâ, òåïåð íàï³âæèâó. 

ÌÅͲ ÒÓÒ Ò²ÑÍÎ. ÇÂÈ×ÅÍ ß ÄÎ ÏÐÎÑÒÎÐÓ. 
Òóò ì³æ êàì³ííÿ äîáðå ëèø âóæàì. 

Ìèøà ç'¿ëà ó öåðêâ³ ïðîñêóðó, 
³ òåïåð âîíà âæå êàæàí. 

Êàì'ÿíà ìîÿ îãîðîæà. 
ͳ÷ íî÷óþ çàáóâ êîòðó. 
Õàé çáóâàºòüñÿ âîëÿ Áîæà. 

Íàñíèëèñü áäæîëè. Âèäíî, ñêîðî âìðó. 

ÑÒÀÐÀ ²ÙÓÍÊÀ ÃÅÒÜ ÇÀÍÓÄÜÃÓÂÀËÀ. 
Íå âàðèòü ç³ëëÿ, íå â³ùóº. — Åò! 
Õî÷ áè ïîñëàâ êîìó óí³âåðñàëà. 
×è äèêó êà÷êó çáèâ ó î÷åðåò. 

ÑÊÓÁÅ ÒÐÀÂÈ×ÊÓ ÊÎÍÈÊ Ì²É ÑÒÐÈÍÎÆÅÍÈÉ 
Çáðîÿð ïëîòâó íà íèòêó íàíèçàâ. 
"Vae vicitis!" — ãîðå ïåðåìîæåíèì! — 
ÿê òîé çàáðîäà ðèìëÿíàì ñêàçàâ. 

ÒÀÊ ² ÆÈÂÓ. ÇÀÁÓÒÈÉ, ÇÁÓÒÈÉ 
â ë³ñè, â öå ë³ãâî êàì'ÿíå. 
À äåñü, ìàáóòü, ÿê ïèêó â áóòåëü, 
÷óòêè âèêðèâëþþòü ìåíå. 

Õàé ãîìîíÿòü. Íà öå íåìຠðàäè. 
Êîâáàí³ ñë³â îòðóéí³ äëÿ ïèòòÿ. 
³äá³ëþº äóøà ñâîþ âåëèêó ïðàâäó 
ó ëóç³ ñïîìèí³â, íàä ð³÷êîþ Áóòòÿ. 

…×È ÑÏÐÀÂIJ ²ÐÈÂ ß Ó ÏÅÐÅÌÎÃÓ 
â òàê³é òÿæê³é íåð³âí³é áîðîòüá³? 
Òàê, â³ðèâ ÿ. Íàéïåðøå â³ðèâ — Áîãó. 
² â³ðèâ ëþäÿì. Ëþäÿì ³ ñîá³. 

Íà ìåíå éøëî äî äâ³ñòà òèñÿ÷ â³éñüêà. 
Äåðæàâíèé êðîê, âàæó÷èé â³ä áðîí³. 
Áóëî òàì âñå — ³ íàâ³òü õðåñò ìàëüò³éñüêèé, 
³ ñð³áíèé ùèò "òåâòîíñüêî¿ ñâèí³". 

dzâñþäè âñå ï³ä Áåðåñòå÷êî ïõàëîñü. 
Îõî÷èé ñâ³ò ñëóæèòè êîðîëÿì. 
² íàéìàí³ ïîëêè. ² íàâ³òü í³ìåöü Ñòðàóñ 
ìåí³ ó ñàìå öåíòðî ïîö³ëÿâ. 

Òàì áóâ ôðàíöóç, ðîç÷åñàíèé íà ïðîä³ëü. 
² âëîõ, ³ óãðèí, ³ ëèòâèí, ³ ñàêñ. 
Ïðèíèæåí³ âîæä³ ïðèíèæåíèõ íàðîä³â 
ïîñë³â íå ìàþòü â³ä òàêèõ ìîöàðñòâ. 

Ïèëè âèíî. Ïèñàëè ïðîìåìîð³¿. 
Ï'ÿí³ëè â³ä ñâ ìàÿ÷í³. 
ϳäñêàð᳿, ï³ä÷àø³, ï³äêîìîð³¿. 
Êîðîíí³, ïîëüí³, çàöí³ ³ çíà÷í³. 

Äîñòîéíèêè, ìîñòèâ³, ðåéìåíòàðè. 
Ùå é ïîñïîëèòå ðóøåííÿ þðìè. 
Êâàðöÿíå â³éñüêî, ðåéòàðè, ãóñàðè, 
à îñîáëèâî ò³ îòî — ç êðèëüìè. 

Ñïî÷àòêó íàøå â³éñüêî é íå âòîðîïàëî, 
ÿê ç íèìè áèòèñü, ùî òàêà áðîíÿ, — 
â çàë³çî ãåòü çàêóòå îäîðîáëî, 
º ò³ëüêè òå, ÷èì ñ³ñòè íà êîíÿ. 
Âãîð³ ïåðî, íà ãðóäÿõ Áîæà Ìàòè. 
Íà ë³êòÿõ ñÿþòü ñð³áí³ ìàñëàêè. 
Òàêå çàë³çî ñïðîáóé ïðîëàìàòè. 
Îöå âîÿê! — íå òå ùî êîçàêè. 
Øîëîì, íàãðóäíèê, âñå íà í³ì ÿê âëèòî. 
Ó íüîãî é ê³íü çàõèùåíèé ÿê ñë³ä. 
À ìè — ó ñâèòàõ. Êóö³ ÷îðí³ ñâèòè. 
Ðóêàâà — é ò³, ùîá â³ëüíî, — íàâ³äë³ò. 

Çà íèì âåçóòü ùå é ìèñêó äëÿ êóïåë³. 
³í òîíå â ïîñò³ëü, ÿê â ëåáåä³é ïóõ. 
Áðÿæ÷àòü ÷àðêè, âèäçâîíþþòü òàðåë³. 
Ôàãîòè-ôëåéòè óáëàæàþòü ñëóõ. 
Êîøòîâíà çáðîÿ. Êîí³ ðîçöÿöüêîâàí³. 
Øòàíè âóçüê³, íåçðó÷í³ äëÿ õîäè. 
Îçäîáí³ êóáêè. Äóø³ íå çàöüêîâàí³. 
Óãîðñüê³ âèíà ³ ñòàð³ ìåäè. 

Øîâêîâà òëÿ, ³íäèêè ãîíîðîâ³, 
çåìë³ ì çàõ³äíèé Áàòèé! — 
÷è, ìîæå, â áèòâ³, íà áåíêåòàõ êðîâ³ 
òîá³ çãîäèòüñÿ êóáîê çîëîòèé?! 

À ÙÎ ÌÎÑÊÂÀ? ÌÎÑʲ ÍÅÌÀª IJËÀ. 
Ìè — ùèò ªâðîïè ³ ñâ³é õðåñò íåñåì. 
Õ³áà ¿é ùî? Âîíà ³ùå é çðàä³ëà — 
äå äâîº á'þòüñÿ, òðåòüîìó õîñåí. 
Îñü ìè ñïîâíà çàçíàºì ñâîþ ìóêó. 
² ïðèéäå ÷àñ, áåçâèõ³äíèé íàø ÷àñ, — 
âîíà íàñ â³çüìå ï³ä âèñîêó ðóêó, 
íå âîðóõíóâøè é ïàëüöåì çàäëÿ íàñ. 

ϲÑËß ÄÎٲ ÂÎÐÎÍÈ ÀÆ ÁËÈÑÊÓײ. 
Ñï³âຠïòàøêà ãîëîñîì òîíêèì. 
ßê äîáðå! ͳ çà êèì ó ñâ³ò³ ÿ íå ñêó÷èâ. 
Àëå ñïèíèñü. ×è é ñïðàâä³ í³ çà êèì? 

Ãåòüìàíè÷³ ìî¿! Âè ñèðîòè âæå äâ³÷³. 
Çà ìà÷óõó ïðîñò³òü, ïîãàíî âèáèðàâ. 
ß ïåðåæèâ óñå — ïîëîí, ïîðàçêó, â³ä÷àé. 
Ïðèíèæåííÿ — öå òå, â³ä ÷îãî ÿ âìèðàâ. 

À íàäòî âæå òåïåð, â ÷àñè ìîãî ãåòüìàíñòâà. 
ß äáàâ ïðî ÷åñòü ³ äîìà, é íà â³éí³. 
Îòîæ âîíî é ïèëî, íàñì³øêóâàòå ïàíñòâî, 
áî çíàëî, ÷èì äîøêóëèòè ìåí³. 

ß ñïîïåë³â. ß âæå íå áóâ ñîáîþ. 
ß òÿæêî ïèâ ³ äóìàâ ïðî îäíå. 
Ùîá òàê íà ãëóì, íàïåðåäîäí³ áîþ, 
ïåðåä êîçàöòâîì âèñòàâèòü ìåíå! 

Íàéá³ëüøå íàñì³õàâñÿ Âèøíåâåöüêèé, 
ìî¿ì íåùàñòÿì âò³øåíà ïèõà. 
Òîé ðîçóì íå øëÿõåòíèé, à øëÿõåòñüêèé, 
óñå ïðèâ÷åíèé áà÷èòè çâåðõà — 

íå çäàòåí áóâ ñóìë³ííÿì âñîâ³ñòèòèñü, 
ïîìîâ÷àòè, çáîðîâøè ñâîþ òüìó. 
² êîëè á ÿ õîò³â êîìó ïîìñòèòèñü 
â æèòò³ ñâîºìó, òî íàéïåðø — éîìó; 

Ïàí Êîíºöïîëüñüêèé çðîäó íåäîð³êà, 
à âæå òàêèé çàíèêóâàòèé ñòàâ, 
ùî ïîêè ñëóõàòü òîãî ÷îëîâ³êà, 
òî âæå áè ãðóáó êíèãó ïðî÷èòàâ. 

Çàòå âðîäëèâèé. Òàì òàêå ñóáòåëüíå. 
Òàì íà÷å õòî â àìáðî糿 óìèâ. 
Øëÿõåòíà ´åìáà. Öå íå òå ùî â ìåíå — 
íåìîâ îä ñêåë³ áðèëó îäëîìèâ. 

Êíÿçü ªðåì³ÿ òîé íå äóæå. 
      Òîé íå ïðèâàáëèâèé ç ëèöÿ. 
Âîíî ó íüîãî çëå, áàéäóæå, — 
      ùîñü îä â÷îðàøíüîãî ìëèíöÿ. 

Áë³äå, õîëîäíå, íåâèðàçíå. 
Íå ïðèãàäàºø, ñê³ëüêè á ðàç íå 
äèâèâñü íà íüîãî. 
                Àëå î÷³ — 
ÿê áóðå íåáî â ñ³ð³ì êëî÷÷³. 
À òî ïðîêîòèòü ïî ëèöþ — 
ÿê áëèñê îñòèãëîãî ñâèíöþ. 
 ç³íèöÿõ çàøìîðãè ãîéäຠ
õèìåðíî âèãíóòà áðîâà. 
Ëèöÿ í³õòî íå ïðèãàäàº. 
Î÷åé í³õòî íå çàáóâà. 

Ô³ðëåé — òî ä³ä, óëèòèé ìåäîì. 
Ñèä³â, êóíÿâ òàì ó øàòð³. 
Éîìó á óæå íå ç Ãàí³ìåäîì 
âìî÷àòü â ãåðáàòêó ñóõàð³. 
×èòຠêíèãè ïî-ëàòèí³. 
Äçèæ÷èòü ÿê ìóõà â ïàâóòèí³. 
Ãîâîðèòü ñëóøí³ ä³ä ñëîâà, 
óñå çà Ïîëüùó âáîë³âà. 
öåé õî÷ äî ïðàâäè íå ãëóõèé, 
çàòå êîìàíäóâàòü ïëîõèé. 

Áóâ ùå ïîñîë çàìîðñüêèé, ìàñíèé ÿê ëåì³ùàíèê. 
×àðíåöüêèé, ÷îðíî â ðîò³, à âæå â äóø³ ñòîêðîò. 
² Ñòðàóñ äîâãîíîãèé. ² Õóáàëüä âèñ³â÷àíèé. 
Ïøåïþðñüêèé — òðîõè æåâæèê ³ òðîõè ïàòð³îò. 

Ïîòîöüêèé áàäüîðèâñÿ, ïîäðè´óâàâ ëèòêàìè. 
Ñòàðåçíèé âæå, ïîä³áíèé äî ñèâî¿ ñîâè, — 
òàê íà÷å éîìó ðîçóì õòîñü á³ëèìè íèòêàìè 
ð³äåñåíüêî ³ øâèäêî ïðèøèâ äî ãîëîâè. 

À ùî âæå Ëÿíöêîðîíñüêèé, òî òàì òàêå áàðèëî, 
òàì íà òàêîìó ïèâ³ íàñòîÿíà ïèõà! 
² òîé òóäè æ, ïðî â³ðí³ñòü. ×èº á ùå ãîâîðèëî. 
 ñàìîãî æ³íêà äîáðà, ³ ñàì íå áåç ãð³õà. 

ßðåìèíà ¥ðèçåëüäà, òî ïàí³ äóæå ñë³÷íà. 
Âñå òàíö³ òà çàáàâè. Êðàñóíÿ âðåøò³-ðåøò. 
Áóâàº, íå áåç òîãî. Àëå ëþáîâ ¿õ â³÷íà. 
Òàì õòî êîìó íå â³ðíèé, óæå íå ðîçáåðåø. 

Êîðîëü, òîé ìຠæ³íêó, ùî â ãðå÷êó íå ïîë³çå. 
Òà ÷åñòü éîãî íå âðîíèòü, íå ïóñòèòü ï³ä óê³ñ. 
Âîíà â íüîãî é Ìàð³ÿ, âîíà â íüîãî é Ëó¿çà. 
Ó íèõ ó âñ³õ Ìà𳿠â äîäàòîê äî Ëó¿ç. 

Âîíà áóëà öíîòëèâà é çà ïåðøèì ÷îëîâ³êîì 
¿é ùîñü òàêå ãð³õîâíå é íà äóìêó íå ñïàäå. 
Òà é òå ñêàçàòü, âëàñòèâî âîíî á óæå é çà â³êîì. 
Òàê ùî êîðîëü çà íåþ óæå íå ïðîïàäå. 

Õàé Áîã ïðîñòèòü, çëîñë³âíèêîì ñòàþ. 
Íå áóäó á³ëüøå, â÷àñíî ñõàìåíóâñÿ. 
Âîíè ñì³ÿëèñü íà ãàíüáó ìîþ. 
À ÿ íà ¿õí³ öíîòè óñì³õíóâñÿ. 

ÒÓÐÊÎ×ÓÒÜ Â ÏÎ˲ ÄÈʲ ÃÎËÓÁÈ. 
Õìàðêè ïëèâóòü ç Âîëèí³ íà Ïîä³ëëÿ. 
Ñêàçàòè ïðàâäó, Ïîëüùó ÿ ëþáèâ. 
Ñàì ¿é í³êîëè á çëà íå çàïîä³ÿâ. 

ßêáè æ òî ìîÿ âîëÿ — íå äîïóñòèâ áè êðîâ³. 
Íå ÿ íà ö³ íàðîäè ìàíó òàêó íàñëàâ. 
ß æèâ áè ç íèìè â ìèð³. ßêáè íå áåçãîëîâ³. 
ªäèí êîðîëü áóâ ìóäðèé. Òî áóâ Âîëîäèñëàâ. 

Êîëè ä³éøëî äî çáðî¿, äî íüîãî ÿ ïîäàâñÿ. 
Ìåíå âíî÷³ äî íüîãî òàºìíî óâåëè. 
² ÿ ñêàçàâ: — Êîðîëþ, âãàìóé ñâî¿õ ï³ääàíö³â. 
Âîíè æ ìåí³ äî ðîçïà÷ó íàðîä ì³é äîâåëè! 

Êîðîëü ìåí³ ñêàçàâ: — Òè æäåø ì çãîäè? 
×è äîçâîëó ïèòàºø? Çà øàáëþ ñàì áåðèñü. 
Òè õòî, äèòÿ ÷è ãåòüìàí? ß äàâ òîá³ êëåéíîäè. 
Ìåí³ ñàìîìó ñêðóòíî. Âîíè òàê³. Áîðèñü. 

Òà â³í ïîêèíóâ öþ çåìíó þäîëü — 
Âîëîäèñëàâ, ùî ñòâîðåíèé äëÿ òðîíó. 
À öå… ïøåïðàøàì… öå òàêèé êîðîëü, 
ùî êðàùå íîñèòü øàïêó, í³æ êîðîíó. 

Äî êîðîëÿ â³í òðîõè íå äîð³ñ. 
Ñêàçàëè á ãðåêè: ñõîæèé íà ñàòèðà. 
Ëèöå âóçüêå, äð³áíåíüêå. Çàòå í³ñ — 
ÿê çà ñ³ì ãðèâåíü äÿäüêîâà ñîêèðà. 

Íå âèçíàâ íàì í³ âîëüíîñòåé, í³ ïðàâ. 
Âæå ѳ÷ ïðèêðî¿â äî ñâ ìàïè. 
Ìàâ êàðäèíàëüñüêó øàïî÷êó â³ä ïàïè, 
àëå çàêîí áåçøëþáíîñòè çëàìàâ. 

Âîëîäèñëàâ áóâ ì³é ïàòðîí. 
      ßí-Êàçèì³ð â³ä íüîãî íèæ÷èé. 
ß ï³äñàäèâ éîãî íà òðîí, 
      òåïåð â³í õî÷å ìåíå çíèùèòü. 

ÀËÅ ×ÎÌÓ Æ ÍÅ ÇÍÈÙÈÂ ß ÉÎÃÎ? 
ϳä Çáîðîâîì ïàíè áóëè íå äóæå áðàâ³. 
Òà ÿ æ ¿õ ì³ã òàì âñ³õ äî îäíîãî, 
êîëè çàñêî÷èâ ¿õ íà ïåðåïðàâ³! 

Òà ð³÷êà Ñòðèïà âñÿ áóëà â áàãâ³. 
Õàïàëî ïàíñòâî õòî êîãî çà ïîëè. 
Êîðîëü, çëîâèâøè æàáó â ðóêàâ³, 
âîëàâ î ïîì³÷ íà óñ³ äîâêîëè. 

Ñòðàõ áóâ äèâèòèñü ÿê ñòîãíàëî ñêð³çü, 
ÿê ïîòîïàëà ðàòü îòà âåëüìîæíà, 
ÿê òîé êîðîëü õàïàâñÿ çà ðîã³ç, — 
àëå é áåç ñì³õó òåæ áóëî íå ìîæíà. 

² òóò ÿ ðàïòîì ñóìí³âàì óë³ã. 
 ìåí³ ï³ääàíåöü ãåòüìàíà ïðåçì³ã. 
² çâè÷êà, çâè÷êà, ñïàäîê âñ³õ íåâîëü, 
áîëîòî… æàáà… âñå æ òàêè êîðîëü. 

ß êðèêíóâ: — Çãîäà! — ³ îäâ³â ïîëêè. 
ßê âîäÿí³ öèáàò³ ïàâóêè, 
çàá³ãàëî òå ïàíñòâî ïî áîëîòó. 
ß ïîâåðíóâ ¿ì ãîíîð ³ ñâîáîäó. 

ÍÀ ÄÐÓÃÈÉ ÄÅÍÜ ÏÐÈÉØÎÂ ß Ó ØÀÒÐÎ. 
Êîðîëü ñèä³â, íåìîâ çàáóâøè ïðî 
ñâîþ ãàíüáó. Âåëè÷íî ³ êàì³ííî. 
³í áóâ êîðîëü. ß ìóñèâ ãíóòü êîë³íî. 
Âîíî íå ãíóëîñü. ß éîãî ç³ãíóâ. 
ß âñå çáàãíóâ, ÿ âñå òîä³ çáàãíóâ! 
ß óñì³õàâñÿ á³ëèìè ãóáàìè. 
Äóøà ñòîÿëà âèñîêî íàä âàìè. 

À ²Í, 3 ÁÎËÎÒÀ ÂÈÒßÃÍÓÒÈÉ ÂÎÇÎÌ, 
òåïåð äèâèâñÿ âæå çãîðè óíèç. 
À ùî á ï³òè äî ãîëîâè ïî ðîçóì, — 
êîãî ðÿòóºø? Âîðîãà?! Ñïèíèñü! 

Õàé áè çàõðÿñ ó òîìó æàáóðèíí³. 
Õàé áè ïîñëóõàâ ñï³âè êîìàðèí³. 
Çà íèì ³ Êîíºöïîëüñüêîãî òóäè. 
Âè÷³ñóâàâ áè ðàê³â ç áîðîäè. 

Òàê í³ æ. ß äàâ ¿ì âèéòè çâ³äò³ëÿ. 
ß íå õîò³â ïðèíèçèòü êîðîëÿ! 

Îò ³ æèâó, ÿê öóðêà â ñìîëîñêèï³. 
Ñåáå êàðòàþ â ïàì'ÿò³ æèâ³é. — 
×îãî æ òè ¿õ íå âèñòð³ïàâ íà Ñòðèï³? 
Òåïåð áè íå ïðîãðàâ íà Ïëÿøîâ³é! 

ÂÑÅ ÂÈÍÅÍ ß. ÇÀ ÂÑÅ. Ó ÂÑÜÎÌÓ. 
Íå øòóêà áèòâó ðîçïî÷àòè. 
² ïåðøó áèòâó, é äðóãó, é ñüîìó, — 
âñå ìóñèâ ÿ ïåðåäáà÷àòè. 

ß æ òàê áóâ óïîòóæíèâñÿ íà ëÿõà! 
Çà ö³ ðîêè ÿ òàê ¿õ ïåðåòðÿñ! 
×îìó æ íå âçÿâ ÿ øàïêó Ìîíîìàõà 
ó ñâ³é íàéâèùèé, â çîðÿíèé ñâ³é ÷àñ?! 

Êîëè âñòóïèâ ó Êè¿â ÿ êîìîííî — 
ϳñëÿ Ïèëÿâè, ï³ñëÿ Æîâòèõ Âîä — 
ìåíå æ â³òàëè ìàëèíîâèì äçâîíîì, 
ìåíå æ Ìîéñåºì íàçèâàâ íàðîä! 

×îìó æ íå âçÿâ ÿ âëàä³ ïðèòàìàííîãî? 
      Êîðîíóâàòèñÿ â ò³ äí³ 
íà Òåîäîðà Íà÷åðòàííîãî 
      áóëî íà÷åðòàíî ìåí³! 

Ïî÷åñíèì ïðàâîì — âîëåþ íàðîäó. 
Òàêå íå ñíèëîñü âè÷àõëèì ðîäàì. 
À öàð ìîñêîâñüêèé, â³í ÿêîãî ðîäó? 
³í ùî, ç êíÿç³â? ß ñàì ãåðáà "Àáäàíê"! 

Ó íèõ òàì Áîãîëþáñüêèé, 
                      ó íèõ òâåðñüê³ òà êëÿçüìèíñüê³. 
Ðîìàíîâà çíàéøëè äåñü, îäìèëè îä ãðÿç³. 

À â ìåíå çà ïëå÷èìà êîðîëü Äàíèëî Ãàëèöüêèé! 
À â ìåíå çà ïëå÷èìà âñ³ Êè¿âñüê³ êíÿç³! 

Îò ³ ñèäæó, äèâëþñÿ íà âàëè. 
Êàì³ííÿ ñêåëü — îöå ìî¿ âñ³ òðîíè. 
Íàä êîðîëÿìè ñòðàæ íåñóòü îðëè. 
À íàä³ ìíîþ êàðêàþòü âîðîíè, 

ÀËÅ Æ ßÊÀ ÍÀÄ Ð²×ÊÎÞ ÑÒÐÎÌÀ! 
Îáëè÷÷ÿ ñêåëü ïîîðàíå â³êàìè. 
Òóò í³çâ³äê³ëü ³ ïðèñòóïó íåìà. 
¯¿ íå â³çüìåø ãîëèìè ðóêàìè. 

Çãàäàâ ñòåïè… Ìîëî÷íó, ßí÷åêðàê. 
Íå òå ùî öåé ìóðîâàíèé çàäâ³ðîê. 
À ïðî êîðîíó öå ÿ òàê. 
Ìåí³ â êîðîí³ çìàëå÷êó öàð ²ðîä. 

ØÐÀÌÊÎ ÏÐÈÉØÎÂ. 
              ÏÐÈÍ²Ñ ÍÅÄÎÁв ²ÑÒ². 
Ìåí³ òåïåð íå éäå ³ç ãîëîâè, 
ÿê ïîëîíåíèõ, à íå ìåíø ÿê äâ³ñò³, 
ó÷îðà âðàíö³ ïîëåì ïðîâåëè. 

Âîíè ³øëè, ïðèâ'ÿçàí³ äî êîíåé. 
Îäíîìó òêíóâ õî÷ õë³áà ó ðóêàâ. 
Íå äàâ æîâí³ð áëàãîñëîâèòü ³êîíîþ, 
à â³í æå ñèíà ñåðåä íèõ øóêàâ! 

ÍÀÄ ÂÀËÎÌ ÏÐÎËÅÒ²ËÎ ÂÎÐÎÍÍß. 
Çàêàðêàëî, êðèëüìè çàëîïîò³ëî. 
Àæ äð³æ ï³øîâ ïî øê³ð³ ó êîíÿ. 
Ìàáóòü, â³í çíàâ, êóäè âîíî ëåò³ëî… 

ß ÇÀÂÆÄÈ ÏÅÐØÈÉ ÁÈÒÂÓ ÏÎ×ÈÍÀÂ. 
Âîíè íà íàñ ïîñóíóëè, ÿ âäàðèâ. 
Ïî÷àòîê áóâ äëÿ ìîãî â³éñüêà âäàëèé, 
³ éøëîñü äî ïåðåìîãè êîí÷å íàì. 

³ ñòåëèâñÿ â ïîë³ ÿê ó ï³ñí³. 
Ãóñàðàì êðèë âæå íå òðèìàâ õðåáåò. 
Âæå â íåá³ çíàêè ¿ì áóëè çëîâ³ñí³. 
Âæå ¿õí³ êîí³ ¿ëè î÷åðåò. 

Óæå ÿäðîì ÷åðêíóëî êîðîëÿ. 
Óæå Ïîòîöüêèé ó ñ³äëî íå âòðàïèâ. 
Óæå Ïøåïþðñüêèé ç ë³âîãî êðèëà 
ðâîíóâ íàâòüîêè, çàãóáèâøè ïðàïîð. 

Ïàíè âæå ãåòü ïîíèêëè ãîëîâàìè. 
À õòî é íà Êðàê³â íèùå÷êîì ïîòÿã. 
Êîðîëü ¿õ êëÿâ êîð÷åìíèìè ñëîâàìè. 
À ªðåì³ÿ êëèêàâ äî çâèòÿã. 

Íàä êèì çâèòÿãè? Íàä ñâî¿ì íàðîäîì?! 
Êíÿçü ªðåì³ÿ ç Âèøíåâåöüêèõ ðîäîì! 

ÍÅÍÀÂÈÄÆÓ ÏÅÐÅÂÅÐÒͲÂ. ÖÅ ÊÎÄËÎ, 
Ìàáóòü, íå ìåíø, í³æ âîðîãè, íàøêîäèëî. 

Êîëèñü ³øëè ï³ä ³íø³ êîðîãâè, 
Òî ùå äóøà õî÷ ÿòðèëàñÿ áîëåì. 
Æîëêåâñüêèé, ãåòüìàí, òîé, ùî ³ç Æîâêâè, 
³ùå ìîëèâñÿ é ïëàêàâ ïåðåä áîºì. 

À ö³ óæå ³ âóõîì íå âåäóòü. 
Ìåä-ïèâî ï'þòü ³ ïî-÷óæèíñüêè ÷åøóòü. 
À ö³ óæå ³ ìàò³ð ïðîäàäóòü, 
² Óêðà¿íó ïî ñâ³òàõ îááðåøóòü. 

Íà âñ³õ øëÿõàõ ëèíîâèùà ãàäþ÷³. 
Ïîâçëè äî âëàäè, òåðëèñü ïðè äâîð³. 
³äòàê ç Ðåâóõ ðîáèëèñÿ Ðæåâóñüê³ 
³ äîáð³ õëîïö³ éøëè ó Êèñåë³. 

 ãåðáè ¿ì òðåáà íå îðëà, à çì³ÿ. 
Òàê³ ñâî¿ ÷óæ³ø³ ÷óæèíè. 
Àëå íàéã³ðøèé, çâ³ñíî, ªðåì³ÿ, 
áóíäþ÷íèé ñèí âîëîñüêî¿ êíÿæíè. 

ÒÂ²É ÃÅÐÁ, ²ÄÑÒÓÏÍÈÊÓ ßÐÅÌÎ, 
â â³êàõ ÷îðí³òèìå îêðåìî. 
Íå êíÿæèì çíàêîì, íå îðëîì, — 
òâî¿ì â³äñòóïíèöüêèì òàâðîì. 

Íà ö³é çåìë³, ñë³çüìè ïîëèò³é, 
íå âïèøåø êðîâ'þ íà ãåðá³ — 
í³ ñëàâè Ðå÷³ Ïîñïîëèò³é, 
í³ ñëîâà äîáðîãî ñîá³! 

ÐÎÇÏ'ßÒÎ ÍÀÑ Ì²Æ ÇÀÕÎÄÎÌ ² ÑÕÎÄÎÌ. 
Ùî íå îðåë — ïå÷³íêó íàì äîâáå. 
Çëàñêàâñÿ, äîëå, íàä ìî¿ì íàðîäîì, 
ùîá â³í íå äàâñÿ çí³âå÷èòü ñåáå! 

Áî õòî á òàì ùî ïðî âîëþ íå êóðíèêàâ, 
ñâîþ òåìíîòó íàçèâàâøè ñíîì, 
áóâà íàðîä ìàëåíüêèé, à — âåëèêèé. 
À ìè äàâíî ðîçáîâòàí³ áàãíîì. 

ßÊ ÑÒÐÀØÍÎ ÇÍÀÒÈ ÏÐÀÂÄÓ ÁÅÇ ÏÐÈÊÐÀÑ! 
Äå âîëÿ ñïèòü, ¿¿ ùå é ïðèêîëèøóòü. 

Çà íàøó ñèëó ïîøàíóþòü íàñ. 
À íàø³ ñêàðãè â êîìèí³ çàïèøóòü. 

ÇÁËÈÆÀªÒÜÑß ÒÎÉ ÄÅÍÜ ² ÒÀ ÕÂÈËÈÍÀ, 
òîé äåíü ³ ÷àñ óæå íå â äàëèí³, 
êîëè çàäçâîíèòü êîæíà áàäèëèíà 
íå÷óòíèì äçâîíîì — öå âæå ïî ìåí³. 

Íåâæå ì³é øëÿõ çàãóáèòüñÿ ó ìîòëîñ³ 
³ ïîòüìÿí³º äí³â ìî¿õ ñêðèæàëü?! 
Íàäõîäèòü ÷àñ îñòàííüî¿ ñàìîòíîñò³. 
Íå âñå ÿ âñòèã. Óñå íå âñòèã. Íà æàëü. 

À ÂÒ²Ì, ÆÈÒÒß ÇÁÓËÎÑÜ. ÎÁÁÈÂÑß ² ÎÁÐÀÍÈÂÑß. 
² æèòè ì³ã ëèø òàê, à íå ³íàê. 
² â³â ëþäåé. ßêùî öå çíàê îáðàíñòâà — 
ÿêèé âàæêèé ³ íåâáëàãàííèé çíàê! 

Öå âæå òàêå — í³ ñòåðòè, í³ çíîñèòè. 
Ìîÿ ïîãèáåëü — ì³é æå îáåð³ã. 
Äóø³ ì ãð³çíèé Íåíàñèòåöü 
Ùå íå ïðèáîðêàâ í³ îäèí ïîð³ã. 

ß — ÕÒÎ? ß ÃÅÒÜÌÀÍ ÑÒÅÏÎÂÎÃÎ ÁÐÀÒÑÒÂÀ. 
Ìîº æèòòÿ íå ùåäðå íà "â³âàò!" 
ß æ íå êîðîëü. Àëå ÿêùî âæå áðàâñÿ, 
òî ìóñèâ öþ äåðæàâó çáóäóâàòü. 

² ñèëó æ ìàâ, ³ ñëàâåí áóâ ñïî÷àòêó. 
Ïåðåìàãàâ ó êîæíîìó áîþ. 
×îãî æ íå îäÿã ÿ òó çîëîòó îáè÷àéêó 
íà â³ëüíó é ãîðäó ãîëîâó ñâîþ?! 

Áóëà á ó ìåíå âëàäà íåñòåìåííà 
³ äèíàñòè÷íå äðåâî êîðîëÿò. 
² ì³é íàðîä, äîð³âíÿíèé äî ìåíå, 
óæå í³õòî íå ñì³â áè îáìîâëÿòü. 

Áóëè á ó íàñ ³ âîëüíîñò³, ³ ïðàâî. 
² íàøó ñëàâó ìíîæèëè á ìèòö³. 
Äåðæàâà — äåðæèòü. Áî âîíà — äåðæàâà. 
Ó íå¿ ñêèïåòð âëàäè ó ðóö³. 
  

Àëå æ, íà ëèõî, ÿ íå ïðàãíóâ òðîíó 
Ñâîáîäè ïðàãíóâ, ÷åñò³ ³ óìà. 
Òà é õòî ãðèçåòüñÿ çà êîðîíó, 
ó òîìó âåëè÷³ íåìà. 

ÁÓ ÏÐÈ ÄÂÎÐÀÕ. Î ÂÈØÓÊÀÍÀ ×ÅÌͲÑÒÜ! 
Î õèæèé áëèñê çîëî÷åíèõ øóë³ê! 
Âîíè ìåí³ ïîêàçóþòü ó÷åí³ñòü. 
ß òåæ, ìàáóòü, íå òåìíèé ÷îëîâ³ê. 

Ãîðàö³ÿ ÷èòàâ. Ñëîâàìè çîëîòèìè 
âñå çàëÿãëî ñêàðáíèöåþ óìà. 
Âðî÷èñòèé ãð³ì âèñîêî¿ ëàòèíè 
³ ìóäðà â'ÿçü ñëîâ'ÿíñüêîãî ïèñüìà. 

Òóðåöüêó çíàþ, áóâ òàì ó ïîëîí³. 
Ïîëüùèçíó â÷èâ. Ôðàíöóçüêà íà ìàç³. 
ßêáè ìàâ ÷àñ, òåæ ì³ã áè íàïèñàòè 
ãàëàíòíèé ëèñò ìàäàì äå Øóàç³. 

ßêáè æ ìè çâè÷í³ äî òàêèõ â³äâ³äèí. 
² øêåëüöåì ãðàòè ç êîðîë³âñüêèõ ëîæ. 
Ùîá ìè áóëè ïîÿâëåí³ ïðåä ñâ³òîì 
â ðåëÿö³ÿõ ïîñë³â, â îï³í³ÿõ âåëüìîæ. 

Ùîá ìàëè ñâ³é Âåðñàëü. Ùîá ïàíñòâî áóëî â÷åíå. 
Ùîá íà æ³íêàõ áëèùàëè êîøòîâíîñò³, êîëüº. 
Ùîá íå äî êîðîëÿ, àëå òàêè äî ìåíå 
ïðè¿õàâ òîé Áîïëàí ÷è òîé æå Øåâàëüº. 

Ùîá äâ³ð ó ìåíå áóâ. Ùîá òàíö³ â³äç³´îðí³. 
Ùîá ç'¿õàëèñü ïîñëè. Ùîá ö³ñàð ãîñòþâàâ. 
Ùîá áóâ ﳿò, ä³ëàìè é äóõîì ãîðí³é. 
Ùîá òîé ìåí³ ï³¿ò õî÷ æ³íêó îñï³âàâ. 

Âîíà æ ó ìåíå ùî, íå ã³ðøà êîðîëåâè. 
¯¿ âäÿãíóòè â öå, ³ âæå "ïàðäîí, ìàäàì". 
Ó íèõ òàì Ôîíòåíáëî. Ó íèõ ãåðáè ³ ëåâè. 
À â íàñ òðèçóá êíÿç³âñüêèé. ² òîé æå ì³é "Àáäàíê". 

Ùîá ñÿÿâ ì³é ïàëàö. Ùîá ìóçèêà ³ ñàëüâè. 
Ùîá çíàëè åòèêåò. Ùîá ¿ëè àðòèøîê. 
À â ìåíå âîíà ùî, â ñàäêó ñàäèëà ìàëüâè. 
Ïîëêîâíèêàì âíåñëà òðè ìèñêè ãàëóøîê. 

Îò ìè òàê³ ³ º â î÷àõ âñ³¿ ªâðîïè — 
êîçàêêî, ÷åðíü, ïîñï³ëüñòâî äëÿ ÿðìà. 
²çãî¿, áèäëî, ìóæèêè ³ õëîïè, 
 ÿêèõ äëÿ ñâ³òó ðå÷íèê³â íåìà. 

À ÙÎ Ó ÍÀÑ ÐÎÁÈÒÜ ÂÑÅѲÒÍÜÎÌÓ Ï²¯ÒÓ? 
ͳ ñâ³òñüêîãî ïèñüìà, í³ ëþäÿíèõ ïîíÿòü. 
ϳ¿òè âñ³õ çåìåëü ãîâîðÿòü âñ³ äî ñâ³òó. 
À íàø³ âñå äî ñåáå ãîìîíÿòü. 
Íó, à ÿêáè íàì ìàò³íêà Îðàíòà 
ï³äêèíóëà Âåð´³ë³ÿ ÷è Äàíòà? 

Òî é áóâ áè â³í òóò çà ïðèáëóäó 
³ íåâ³äîìèé íà âåñü ñâ³ò 
íåîäóêîâàíîãî ëþäó 
íåîøàíîâàíèé ﳿò. 

ÌÈ — ˲ÐÍÈÊÈ. ÌÈ ËÞÁÈÌÎ ÂÅÐÒÅÏ. 
Íàì ãîëîâíå — ñï³âàòè ïðî êàëèíó. 

²äå Øðàìêî. Îí ðÿñîþ ìåòå 
ïîï³ä ãîðîþ êîëüîðîâó ãëèíó. 

×è äóìàâ ÿ òàê äîæèâàòè â³ê?! 
Íå âò³øåíèé í³ äðóçÿìè, í³ ä³òüìè. 
Îòî, ìàáóòü, ºäèíèé ÷îëîâ³ê 
ìåí³ ùå â³ðíèé. Êð³ì õ³áà ùî â³äüìè 
òà çáðîÿðà ³ äæóðè. Îòàêî. 
ͳ æèòü íå õî÷ó, í³ âèíà ³ç áî÷êè. 
ß òóò áè âìåð, ÿêáè íå öåé Øðàìêî. 
Õî÷ º ïðèíàéìí³ ç êèì ïîñèä³òü ìîâ÷êè. 

×ÎÐͲÞÒÜ ÍÀز ҲͲ Á²Ëß ÁÐÀÌÈ. 
Ãîðèòü áàãàòòÿ. Áóëüêຠêàçàí. 
² ÷àñ â³ä ÷àñó çàâèñà íàä íàìè 
êîøòîâíîñòÿìè ç³ð óñèïàíèé êàæàí. 

ß ÷óþ òèøó âïåðøå ó æèòò³. 
Ìåí³ çäàºòüñÿ ³íîä³, ùî ãëóõíó. 
Øóãàþòü â ï³òüìó ³ñêðè çîëîò³. 
ß òåæ áàãàòòÿ. Ïîãîðþ ³ âùóõíó. 

ØÐÀÌÊÎ ÂÑÅ ÕÎÄÈÒÜ ÍÀ ÂÅËÈÊÈÉ ØËßÕ. 
Âñå âèãëÿäຠñèíà ó ïîëÿõ. 

×óòêè ïðèíîñèòü. À âîíè íåâò³øí³. 
Óñå ÿê äóøó ïîáèâຠøð³ò. 
Ñòàð³ äóáè, äóêàòàìè òîð³øí³, 
êð³çü ÷îðí³ ïàëüö³ äèâëÿòüñÿ íà ñâ³ò. 

Áîðîëèñü ìè. Áîðîëèñü íàø³ ïðåäêè. 
Âæå íàøèõ âòðàò íåì³ðÿíå ÷èñëî. 
À çíîâ ñâîáîäó ïî÷èíàé ç àáåòêè. 
À çíîâó ñêð³çü òå ñàìå, ùî é áóëî. 

Òå æ ñàìå ïàíñòâî. Óòèñêè, îðåíäè. 
ßê ð³ê, ³ äâà, ³ òðè òîìó, ³ ï'ÿòü. 

Ñòîÿòü ò³ ïîëüñüê³ êîíñèñòåíòè, 

ïîñòîºì ñòàëè ³ ñòîÿòü. 

Àäàì Êèñ³ëü òàì ðîáèòü ÿê³ñü ñêîêè. 
ßê òîé ëèòîâñüêèé ö³ï — 
                      ìîëîòèòü íà äâà áîêè. 
Ãîðèòü Âîëèíü. Áîëèòü Ãàëè÷èíà. 
ßðåìà çíîâó ëþäí³ñòü ðîçïèíà. 

À òóò ³ùå ç'ÿâèâñÿ ãàéäàáóðà. 
ßê õèæèé çâ³ð, æèâóùèé íàâ³äðóá, 
ÿêèéñü îòàìàí Ëèñåíêî, âîâãóðà, 
áåçâèííèé ëþä ìîðäóº, äóøîãóá. 

Êîíຠêðàé, ðîç³ðâàíèé íàâï³ë. 
² âæå âñòóïຠâ Êè¿â Ðàäçèâ³ëë. 

ÂÑÅ ßÊ Ó ÏвÐÂÓ. ÊÎÐÑÓÍÜ, ÆÎÂÒ² ÂÎÄÈ. 
² ùî íå øëÿõ, òî â³÷íèé ìàí³âåöü. 
Îò ò³ëüêè õîïèì äåùèöþ ñâîáîäè, 
³ çíîâó, çíîâó âñå ³äå â í³âåöü! 

² çíîâ íà íàñ ÿêàñü ëèõà ãîäèíà. 
² çíîâ ñâîáîäà çðóáàíà íà ïí³. 
Îõ, ó æèòò³ ñâîáîäà ëèø ºäèíà, 
îäíà ñâîáîäà — òà, ùî ó ìåí³! 

…ÏÐÈÑÍÈËÎÑÜ ÏÅÊËÎ. ÄÈÌÓ ×ÎÐͲ ÏÅËÅÕÈ. 
Çåëåíèé ê³íü. Âîðîòà. ² ïåòëÿ. 
² äçâîíÿòü, äçâîíÿòü, äçâîíÿòü, 
äçâîíÿòü êåëèõè!- 
ÿê ò³… òîä³… â íàìåò³ êîðîëÿ… 

ÒÀÊÀ ÌÎß Ï²Ä ÇÎÐßÌÈ ÍÎײÂËß. 
ß âæå ³ ñíàìè âáèòèé íàïîâàë. 
À ì'ÿòà æ òóò — ñìàðàãäîâà, âå÷³ðíÿ! 
Ïîòðåø â ðóêàõ — ÿê äîìà ïîáóâàâ. 

ßê òàì òåïåð? Áåç íå¿ òüìÿí³ ëþñòðà. 
Àâðóêàþòü íà ´àíêó ãîëóáè. 
×èÿñü äóøà, ðîæåâà ÿê ïåëþñòêà, 
âë³òຠâ ä³ì ñêîðáîòè ³ ãàíüáè. 

Ñòî¿òü ì³é ñàä ç ïëîäàìè íà äåðåâàõ. 
Ñòàðøèí ñâî¿õ ÷åêຠãåòüìàíàò. 
² æîëîá òîé íà òðüîõ çàë³çíèõ ëåâàõ 
³ç ê³ëüöÿìè — ùîá êîíåé ïðèïèíàòü. 

Òà íå ³ðæóòü âæå êîí³ á³ëÿ áðàìè. 
Áî õòî ïðè¿äå, õòî ¿õ òàì ïðèïíå? 
Ñóìíèé òîé ä³ì ³ òåìíèé âå÷îðàìè. 
Íåìà Ãåëåíè. ² íåìà ìåíå. 

ÊÐÀÑÓͲ ÄÎ×ÊÈ ÑÊÓ×ÈËÈ ÇÀ ÒÀÒÎÌ. 
À ç ìåíå é ñïðàâä³ òàòî áóâ íåçëèé. 
Ñèíè ìî¿ — Òèì³ø äî øàáë³ âäàòåí, 
à Þð³é äî íàóêè, àëå â³í ùå ìàëèé. 

Áóâ ùå îäèí ñèíî÷îê, 
                   ìèçèí÷è÷îê, ìàçóí÷èê. 
À âæå òàêå ñì³ëèâå — ìîÿ, êîçàöüêà, êðîâ. 
ϳä ÷àñ òîãî íà¿çäó 
                  çàãèëèâ, ïàíà âëó÷èâ. 
Éîãî òîä³ ×àïëèíñüêèé äî ñìåðò³ çàïîðîâ. 

Àæ ñòðàøíî ÿê çãàäàþ. ß ì÷àâ íåñàìîâèòî. 
ß â Ñóáîò³â ïðèì÷àâñÿ… Îõ, ñèëè íå ñò຅ 
̳é õóò³ð ïîãðàáîâàíèé. Äèòÿ ìîº óáèòå. 
Ãåëåíó ìîþ âêðàäåíî. ² âñå âæå íå ìîº. 

Πѳ÷, êîçàöüêà ìàòè! 
                    ² òè, Âåëèêèé Ëóæå! 
Òà áóäüòå æ ìåí³ ñâ³äêàìè ì³æ Áîãîì ³ ëþäüìè, 
ùî áóâ ÿ ïðèíåâîëåíèé õîïèòèñü çà îðóææå. 
² öå êðîâîïðîëèòòÿ òóò ïî÷àëè íå ìè. 

×ÀÏËÈÍÑÜÊÈÉ ÙÎ, Õ²ÁÀ Æ Ó ÍÜÎÌÓ ÑÏÐÀÂÀ? 
Íàääóðèñòèé ïàíîê, õàïêèé íà ñâ³æèíó. 
Çàêîíîì øåñòèïàçóðíîãî ïðàâà 
çàáðàâ ì³é õóò³ð ³ çàáðàâ æîíó. 

² ñèíà â ñìåðòü çàáèâ. 
                     Äå á³ãàâ ì³é õëîï÷èíà, 
ß âæå çàñòàâ ëèø êðîâ íà ñïîðèø³. 

×îãî íå áà÷èâ äîñ³ ÿ î÷èìà, 
ïîáà÷èâ ðàïòîì ñàäíàìè äóø³. 

Îòî ì³é êðàé, îòî — ï³ä íàãàÿìè! 
Îòî âîíè, òðèêëÿò³, à òî — ìè. 
² äîêè ïðàâèòü ïàíñòâî ç õîëóÿìè, 
äîáðà íå áóäå ëþäÿì ³ ç ëþäüìè. 

Òàê ò³ âåëüìîæí³, ôóòðàìè ï³äáèò³, 
çà òðè â³êè äàëèñÿ íàì âçíàêè! — 
ñòàíöüîâàí³, îñïàë³, ïåðåïèò³, 
ïèõàìè íàáàõòóðåí³ ïàíêè. 

Äëÿ íèõ çàêîí³â íå áóëî é íåìà. 
Âîíè óñ³ â ãðàáóíêàõ îäíîñòàéí³. 
Òî Øåìáåðê â ìåíå â³ä³áðàâ ìëèíà. 
Òî Äîë´åðò âçÿâ êîíÿ ç ì ñòàéí³. 

Òà âñå ïëåòóòü ÿê³ñü ï³äñòóïí³ ñ³ò³, 
òà âñå ëàøòóþòü çàñ³äêè ìåí³. 
Íå áóâ áåçïå÷åí âæå í³äå íà ñâ³ò³ — 
í³ äîìà â ñåáå, í³ â ×èãèðèí³. 

Òî ñïàëÿòü ñêèðòó. Òî íàö³ëÿòü æåðëà. 
Òî ñåðåä íî÷³ ç÷èíÿòü ãà-ëà-ëà. 
Àæ ïåðøà æ³íêà ³ çëÿãëà, ³ âìåðëà, 
³ òèõó äóøó Áîãó â³ääàëà. 

ß ÎÏÈÍÈÂÑß Ó ÂÅËÈÊ²É ÑÊÐÓÒ². 
Ìèíຠð³ê — â³í çíîâó çà ñòàðå. 
×àïëèíñüêîìó ñïîäîáàâñÿ ì³é õóò³ð. 
Íå îääàñè — íà¿çäîì çàáåðå. 

×àïëèíñüêîìó ñïîäîáàëàñü Ãåëåíà. 
×àïëèíñüêîìó ñïîäîáàâñÿ ì³é ä³ì. 
³í âñå îäí³ìå — ³ íå ò³ëüêè â ìåíå. 
Ó âñ³õ îäí³ìå — ³ íå ò³ëüêè â³í. 

² òðåáà ãíàòè âñþ îòó âàòàãó. 
Çâ³ëüíÿòèñü òðåáà â³ä òîãî çâ³ð'ÿ. 
ßêùî âæå ÿ ä³çíàâ òàêó çíåâàãó, 
òî ÿê æèâóòü áåçïðàâí³ø³, í³æ ÿ?! 

ÄÎ ÑÓÄÓ ÂÄÀÂÑß. ÒÀ ÏÐÎÄÀÆͲ ÑÓÄIJ. 
Ìåíå æ áóëî é ïîñàäæåíî â òþðìó. 
À òàì, â òþðì³, ó òèø³ íà â³äëþää³, 
º ÷àñ ïðî âñå ïîìèñëèòè óìó. 

Äàðìà ñì³ÿâñÿ âîðîã ì³é ºõèäíî. 
² ïåðåìîãó ïðàçíóâàâ. Äàðìà. 
Âîíî ç-çà ´ðàò ñâîáîäó êðàùå âèäíî. 
Òî äîáðèé âèøê³ë ³íîä³ — òþðìà. 

ÀËÅ Æ ÃÅËÅÍÀ! ÁÎÆŠ̲É, ÃÅËÅÍÀ! 
Óæå ÷óæà, ×àïëèíñüêîãî æîíà, — 
à ïîòàéêè ïðèõîäèëà äî ìåíå, 
ïðèíîñèëà ó êóõëèêó âèíà. 

Âîíà éîìó íàëåæàëà ç ïðèíóêè. 
Ñàìà êàçàëà — ñèëîþ âçÿëè. 
ßê ÿ êð³çü ´ðàòè ö³ëóâàâ ò³ ðóêè, 
ÿê³ ìåí³ òîé êóõëèê ïîäàëè!.. 

ß ÂÒ²Ê Ç ÒÞÐÌÈ. ÌÅͲ ÏÎ̲à ÒÎÉ ØËßÕÒÈ×, 
ÿêèé ìåíå ñòåð³ã. Ñòåð³ã ìåíå é ïðîçð³â. 
² ÿ ï³øîâ íà ѳ÷. 
                Ïîì÷àâ òèì ñàìèì øëÿõîì, 
ùî çìàëêó çíàâ ïðè ñîíö³ é ïðè çîð³. 

³êè ç â³êàìè â íåáóòòÿ â³äöîêàëè 
ó â³÷íèõ ëîâàõ ïðàâäè ³ äîáðà. 
À çàïîðîæö³ âñå ñèäÿòü ÿê ñîêîëè 
íà ÷îðòîìëèöüê³ì ðóêàâ³ Äí³ïðà. 

Ïðè¿õàâ ÿ íå ïèøíèì, íå ìàºòíèì. 
Ïðèçíàëè âðàç, ç³áðàëèñü êîçàêè. 
Óäàðèâ äçâ³í. Ìåíå îáðàëè ãåòüìàíîì. 
² ïî÷àëîñÿ. ß ïîâ³â ïîëêè. 

ÍÅ ÒÅÌÍÈÉ ÁÓÍÒ, ÍÅ ×ÎÐÍŠ²ÐÎËÎÌÑÒÂÎ 
íå íà ðîçá³é íàãîñòðåí³ øàáë³, 
íå ðàäè ñëàâè ³ íå çàäëÿ ïîìñòè, — 
à çà ñâîáîäó ð³äíî¿ çåìë³! 

ÌÅͲ ÊËÅÉÍÎÄÈ, ÑÏÐÀÂIJ, ÄÀ ÊÎÐÎËÜ. 
³í ùå ââàæàâ, ùî ÿ éîãî ï³ääàíåöü. 
Òàê íàì ñóäèëîñü. Â ïåêë³ íàøèõ äîëü 
íå çíàºø ñàì — òè áðàíåöü ÷è îáðàíåöü. 

Î, íå çàáóäó, äîêè ³ æèâó, 
³ òîé ìàéäàí, ³ ò³ äåðåâà ç ³íåºì. 
Ìåí³ äàëè êîçàöüêó êîðîãâó 
³ ïðèâ³ëå¿ ç êîðîë³âñüêèì ³ìåíåì. 

Ç ãàðìàò ñìàëüíóëè, ñí³ã ñèïíóâ ç ã³ëëÿ. 
ß ò³øèâñÿ êëåéíîäàìè ñâî¿ìè. 

Àëå ÷îìó — ³ìåíî êîðîëÿ, 
à íå ³ì'ÿ ñâÿùåííå Óêðà¿íè?! 

Ãàðìàòíèé ãð³ì îäãóðêîò³â ³ ñòèõ. 
Ïðèéìàâ ïîñë³â ÿ ó ñâî¿é ãîñïîä³. 
Ïèëè âèíî ³ç êóáê³â çîëîòèõ, 
âîíî áóëî ã³ðêå ìåí³ íà ñïîä³. 
ß òó ã³ðêîòó çàëèâàâ âèíîì. 
Ïèâ çà çäîðîâ'ÿ ¿õíº. À Ãåëåíà 
ëþëüêè íàì íàáèâàëà òþòþíîì. 
² ÿ äèì³â, ÿê ïîï³ë Êàðôàãåíà. 

Âîíè íå çíàëè, ùî â ìî¿é äóø³. 
×è âäÿ÷åí ÿ çà ëàñêó êîðîë³âñüêó. 
Á³ëÿ ãàðìàò ñòîÿëè ãàðìàø³. 
Ìåí³ íå ñïàëîñü. ² íå ñïàëîñü â³éñüêó. 

ÍÅ ÂÈÏÐÎÑÈÂ. ÍÅ ÂÊÐÀÂ. ÍÅ ÇÁÎÃÀÐÀÄÈÂ. 
Óçÿâ ñâîáîäó, ïðèíàëåæíó íàì. 
Äèâóéñÿ, ñâ³òå, ÿ ùå ¿õ ³ çðàäèâ! 
À ùî ÿ, âëàñíå, âèíåí òèì ïàíàì? 

Íàñòàâ ì³é ÷àñ, ³ ÿ çàäàâ ¿ì õëîñòè. 
Õ³áà ÿ ðàá, ùîá æèòè ç ¿õ ùåäðîò? 
Äëÿ íèõ ÿ — âîæäü çáóíòîâàíîãî õëîïñòâà. 
Äëÿ ìåíå ÿ — çàìó÷åíèé íàðîä. 

Âñ³ ëþáëÿòü Ïîëüùó â ãîíîð³ ³ â ñëàâ³. 
Âñÿê ìîñêîâèò Ìîñêîâ³þ òðóáèòü. 
Ëèø íàì ÷îìóñü â³äìîâëåíî ó ïðàâ³ 
ñâîþ â³ò÷èçíó íàä óñå ëþáèòü. 

Ì²É Ä²Р ×ÈÃÈÐÈͲ, ÀÂÆÅÆ, ÍÅ ÔÎÍÒÅÍÁËÎ. 
Òàì ïëþù íå ïîâèâàâ ìåðåæàí³ àëüòàíè. 
Òðîÿíäè íå öâ³ëè. ² ÷àñó íå áóëî 
äîâáàòè â ñêåë³ ãîëóá³ ôîíòàíè. 

Áóâ çàìîê âåñü ó ïðîð³çàõ á³éíèöü. 
Ç ãëèáèí êàì³ííèõ äîáóâàëè âîäó. 
² çàì³ñòü âñ³õ ïðèäâîðíèõ òàºìíèöü 
áóëî ºäèíå — ìð³ÿ ïðî ñâîáîäó. 

ÍÅ ïðîòèðàâ ïàðêåòè øàëàïóò. 
Íå øàðóä³ëî ñóêíÿìè æ³íîöòâî. 
² æîäåí ç äèïëîìàò³â, íèòêîïëóò, 
Íå ìàâ äå ïîêàçàòü ñâîº ïóñòîìîëîòñòâî. 

² íå áóëî àëåé íà ïðîìåíàä. 
ͳ âèøóêàíèõ âèí, í³ ïóíäèê³â, í³ ïå÷èâ. 
Ïðè Áðîäàõ âçÿâøè ñîðîê ï'ÿòü ãàðìàò, 
ÿ íèìè ×èãèðèí ùå á³ëüøå óáåçïå÷èâ. 

Áóëè ïîëêè ³ çáðîÿ ðîçìà¿òà. 
Çàëîãè ñêð³çü, ³ òóò, ³ çà Äí³ïðîì. 
À íàì áè ùå ìèñëèòåëÿ, ﳿòà, 
ùîá âîëîä³â — ÿê øàáëåþ — ïåðîì! 

ÌÎËÞÑß ÍÀØ²É ÏÐÅÑÂßÒ²É ÏÎÊÐβ. 
áëàãîñëîâè ³ ïåðà, ³ øàáë³! 
Áî ëèø íàðîäè, ÿâëåí³ ó Ñëîâ³, 
äîñòîéíî æèòè ìîæóòü íà çåìë³. 

ª ×ÓÒÊÀ — ÂÈØÍÅÂÅÖÜÊÈÉ ÍÀÑÒÓÏÀ. 
Ãðàáóº êðàé, ëèøຠïóñòîâùèíó. 
ßêà éîãî íåïðàâåäíà òðîïà — 
ùîá íàñòóïàòü íà âëàñíó áàòüê³âùèíó! 

Êîðîëü, ñóëòàí, âèçèñêóâà÷, òîðãàø, 
ãíîáèòåëü, êàò, çàãàðáíèê âîéîâíè÷èé — 
òî âñå ÷óæ³. À Âèøíåâåöüêèé — íàø. 
² îñü òîìó äëÿ ìåíå â³í íàéãèä÷èé. 

³í îä êíÿç³â âåäå ñâ³é ðîäîâ³ä. 
ßâëÿº â³òü øëÿõåòíó ³ â³äîìó. 
Ó íüîãî æ³íêà ç ðîäó Ðàäçèâ³ëë. 
Ó íüîãî ìàòè — Ìîãèëÿíêà ç äîìó. 

Áóâ ïðàä³ä ñëàâåí â íàøîìó êðàþ. 
À öåé ÿê çâ³ð, äóøà áåç ïîêàÿííÿ. 
ß íå áîðþñÿ ç íèì — ïðîòèñòîþ! 
Âîíî ñìåðòåëüíå, öå ïðîòèñòîÿííÿ. 

Éîìó òåïåð áåç ìåíå, ÿñíî, ðàé. 
Íåìà êîìó ³ç íüîãî ï³ð'ÿ äðàòè. 
Ïîâçÿâøè íàì³ð âèçâîëèòè êðàé, 
Î ÿê ÿ ì³ã ãàíåáíî òàê ïðîãðàòè?! 

ÒÅÏÅÐ ÄβÊÓ ÍÀ ÌÅͲ ÒÀÂÐÎ. 
Íå îäìîëþ ³ â ÷îðí³é âëàñÿíèö³. 

Ó ñí³ ÿ ïåðåïëèâ Äí³ïðî. 

Àëå ÷îìóñü ïðè÷àëèâ äî ãðîáíèö³. 

ÂÒÎÌÈÂÑß. ÇÀÍÅÏÀÂ. ÇÍŲÐÈÂÑß. ϲÄÄÀÂÑß. 
Çðàä³þòü âîðîãè, ùî âìåð â òàê³é ãàíüá³. 
Íå ìàþ ïðàâà âìåðòè. Ó òîìó æ ³ á³äà âñÿ — 

ïðè âëàä³ ÷îëîâ³ê íàëåæèòü íå ñîá³. 

Àëå íàä êèì, íàä êèì, íàä êèì 

òåïåð ÿ â ñâ³ò³ âëàäåí?! 

Ñàìîòí³é ÷îëîâ³ê, ÿ äóæå áåçïîðàäåí. 

Âæå â íåá³ çîð³ âèñ³ÿëè ìàê. 
Äîðîãà ñïèòü íàä ñòàâîì î÷åðåòÿíèì. 

³äïîÿñàâøè øàáëþ, òè âæå òàê — 

³ùå ëþäèíà, àëå âæå íå ãåòüìàí. 

Çâèêàòè âàæêî. Æàëü ãí³òèòü ëþäèíó. 
Ó ñëàâ³ é øàí³ áóâ ÿ ùå òîð³ê. 
Òà ùî òàêå? ͳ âîãíèêà æ, í³ äèìó, 
À âðàíö³ çíîâó ï³âåíü — êóêóð³ê! 

Âåðáà ç³ãíóëàñü ÿê ñòàðà ïðî÷àíêà. 
Íåâæå õòîñü º íà çãàðèùàõ ñåëà? 
Õî÷ áè ÿêà âðîäëèâà ï³äçàì÷àíêà 
Ìåí³ âîäè ó êóõëèêó âíåñëà. 

Îöå òàêå. ͳ äîìó. ͳ æîíè. 
Ñòàðà ôîðòåöÿ. Ñîâè. Êàæàíè. 

×ÎÃÎ ß ÒÓÒ? ÊвÇÜ Ê²ÃÒ² ×ÀÃÀÐÈÍ 
øóêàþ îáðèñ âòðà÷åíîãî õðàìó. 
ß ìàþ ñâ³é ãåòüìàíñüêèé ×èãèðèí. 
Àëå ìåí³ íå â³ä÷èíèëè áðàìó. 

ß ìàþ ä³ì ³ öåðêâó ²ëè¿. 
Ìàºòîê ìàþ, çåìëþ ñâîþ îò÷ó. 
Àëå òàì âñå íàãàäóº — ¿¿. 
Ââ³éòè â òó áðàìó ÿ ³ ñàì íå õî÷ó. 

ÇÀÃËßÍÓ ÑÏÎÃÀÄ Ó Â²ÊÎÍÖÅ ÌÈÒ². 
Çãàäàëîñÿ æèòòÿ ìîº — òàìòå! 
Ðóæîâà ïàí³ â ñèí³ì îêñàìèò³, 
øèòâî íà ãðóäÿõ á³ëå é çîëîòå. 
  

Ìîÿ Ãåëåíà… Íå ìîÿ Ãåëåíà… 
ß âæå íå ìàâ í³ âîëüíîñòåé, í³ ïðàâ. 
Òó æ³íêó ñïåðøó âèêðàëè ó ìåíå, 
à ïîò³ì ÿ îðóæíî â³ä³áðàâ. 

² ìîæå, öå áóëî ïåðåñòóïîì, 
³ íàñ îñóäÿòü â íåáåñàõ, — 
ó õðàì³ Áîæîìó, âñå÷åñíîìó, 
íàñ îáâ³í÷àâ ²îàñàô. 

×åñíîò âëàäèêà íåçë³÷åííèõ, 
ç Êîð³íôà ìàâ âèñîêèé ñàí. 
³í áóâ ëþäèíà — íå ³ç ÷åìíèõ 
³ íå ñï³âàâ ìåí³ îñàíí. 

Àëå â³í áóâ ³ ï³ï, ³ âî¿í. 
Ñâÿùåíèê áóâ íà ãð³çíèé ÷àñ. 
³í áóâ ïîñòàâîþ äîñòîºí. 
³í ïàñòèð áóâ, ³ äîáðå ïàñ. 

Â²Í ÄÓÆÅ ÁÓ ÇÍÀ×ÍÈÉ. ÑÂΪ ÙÎÑÜ ÌÀ ÍÀ ÄÓÌÖ². 
Íîñèâ êîøòîâíèé õðåñò íà ñð³áí³ì ëàíöþãó. 
Ïàí³â áëàãîñëîâëÿâ ³ç Ðèìà ïàïñüêèé íóíö³é. 
Ñòîÿëî ¿õíº â³éñüêî êîë³íîì â ïèëþãó. 

Òîé ïàïñüêèé ïîñëàíåöü àìá³òí³ ìàâ ³íòåíö³¿ 
Âðî÷èñòî ãîâîðèâ, àæ ìë³ëè âóñà÷³. 

Òîé íóíö³é ðîçäàâàâ ïîëÿêàì ³íäóëüãåíö³¿. 
À íàø ²îàñàô óñå ñâÿòèâ ìå÷³. 

ØÐÀÌÊÎ ÄÅÑÜ ×ÓÂ, ÙÎ Â²Í ÏÎ˲à ßÊ ËÈÖÀÐ. 
Ïåðâîñâÿùåíèê ì³é, â ìèðó àíàõîðåò. 
Äóøïàñòèð ³ êîçàê, ºäèíèé ó äâîõ ëèöÿõ, 
êîëè íàñ â³äò³ñíèëè, â³í âèéøîâ íàïåðåä. 

Â³í ¿õ ñïèíÿâ õðåñòîì. ³í çàêëèíàâ. 

                  ² äæóðà 

íå âñòèã éîãî ïðèêðèòè, áî âîðîã îñàäèâ. 
² íàéìàíåöü, ÷óæàê, ÿêàñü ïðîäàæíà øêóðà, 
ìå÷åì éîìó òîé õðåñò ó ãðóäè âãîðîäèâ. 

³í òàê òàì ³ ëåæàâ. 
                   ² â äåíü ñâîãî òð³óìôó, — 
ðîçêàçóâàâ Øðàìêî ÿê ÷óâ ³ç ëþäñüêèõ âóñò, — 
òóäè ïðèéøîâ êîðîëü ³ çíÿâ ñâîãî òðåóõà: 
ñåðåä ìåðö³â ëåæàâ ó ìèòð³ Çëàòîóñò. 

² íàâ³òü öåé êîðîëü çáàãíóâ ò³º¿ ìèò³, 
õòî ïåðåä íèì ëåæèòü, 
                    ² ïîâåë³â ïåðñòîì — 
îò öüîãî ïîõîâàòè — ³ç ïî÷åñòÿìè, â ìèòð³. 
Ó ïîâí³ì îáëà÷³íí³, ç ïðîëàìàíèì õðåñòîì. 

ØÐÀÌÊÎ — ÖÅ ×ÎËÎÂ²Ê ÍÅÏÎÊÀÇÍÈÉ ÍÀ ÂÐÎÄÓ. 
Õóäèé ³ õîðîâèòèé, ³ íå ìóæèöüêà ê³ñòü. 
Öåé áóâ áè íåçäîëÿùèé äëÿ áèòâè, äëÿ ïîõîäó. 
À ùîñü òà ùîñü íàì ïðèéäå ç ì³ñòå÷êà ðîçïîâ³ñòü. 

— Îöå íåäàâíî ó îäèí ïîâ³ò 
ïðè¿õàâ ïðîïîâ³äíèê, ºçó¿ò. 
Òàêó öâ³òàñòó êàçàíü ãîâîðèâ. 
Çà íàøó ìîâó íàñ òàêè é âêîðèâ. 
³í ãîâîðèâ ïîëüùèçíîþ ðåêîìî, 
ùî ëþä ãîâîðèòü õòîçíà ïî-ÿêîìó. 
Ùî ìîâà öÿ ïîãàíà ³ íåâäàòíà, 
äëÿ ô³ëîñîô³é ð³çíèõ íåïðèäàòíà. 
Ùî öå íàð³÷÷ÿ, ÿê éîìó çäàºòüñÿ, 
äëÿ â÷åíèõ ñë³â í³ÿê íå íàäàºòüñÿ. 
Ùî ç òî¿ ìîâè, ïîïðè âñ³ ñòàðàííÿ, 
ëèøå îäíà íåâ³æà ³ áëóêàííÿ. 

Âîíè ââàæàþòü ìîâó íàøó á³äíîþ 
³ íàñ ââàæàþòü òåìíèìè ëþäüìè. 
Àëå æ, äèâè, íàéïåðøó â ñâ³ò³ Á³áë³þ — 
ñëîâ'ÿíñüêó — ìèðó ïîÿâèëè ìè! 

À ³íøèé ðàç ïîñòîÿâ á³ëÿ áðàìè, 
ïîòóïêàâñÿ, ïî÷óõàâøè áðîâó. 
— Âæå, — êàæå, — äåñü ³ ãåòüìàíà îáðàëè. 
Óæå é íå îäíîãî. Ðîçëîìëÿòü áóëàâó. 

ÐÎÇËÎÌËßÒÜ. ϲÄÃÐÈÇÓÒÜ. ßÊ ÌÈØÀ, ßÊ ÏÎ˲ÂÊÀ. 
Âñ³ õî÷óòü áóëàâè, âñ³ áîðþòüñÿ çà âëàñòü. 
Òà é áóäå áóëàâà — ÿê ìàêîâà ãîë³âêà. 
Îòàê ïîòîðîõòÿòü, ³ çíîâó õòîñü ïðîäàñòü. 

Íå òîé, òàê òîé. Òàì çðàäà, òàì çëîä³éñòâî. 
Òàì âèãíàëè Ñîìêà, îáðàëè ñëèìàêà. 
Òàì íàëèâàéê³âö³ ïîáèëèñü ç ëîáîä³âöÿìè. 
Òàì ò³ îá òèõ çëàìàëè äåðæàêà. 

Âñå õòîñü ïðî êîãîñü âèãàäຠáàéêó. 
Óñ³ âîðîòà ÷îðí³ â³ä ñìîëè. 
Ò³ øèëî ïðîì³íÿëè âæå íà øâàéêó, 
À ò³ â îðëè Òåòåðþ ïðèçâåëè. 

Òàì âèáðàëè ÿêîãîñü ÷îëîâ³÷êà 
³ äóìàþòü, ùî öå âæå Âèôëåºì. 
Ùå é ïð³çâèùå õîðîøå — Çàïëþéñâ³÷êà. 
Îòàê îäíå îäíîãî é çàïëþºì. 

Îòàê âîíî ³ éäåòüñÿ äî ðó¿íè. 
Îòàê ìè é çàãðóçàºìî â óáîçòâî. 
ª áîðîòüáà çà äîëþ Óêðà¿íè. 
Âñå ³íøå — òî âåëèêå ìèñêîáîðñòâî. 

…ÍÅÌÀª ÂËÀÄÈ — ² ÍÅÌÀ ÒÓÐÁÎÒ. 
Íåõàé çà íå¿ á'þòüñÿ, íà çäîðîâ'ÿ. 
Âîíè ãàäàþòü: áóëàâà — êëåéíîä. 
À áóëàâà, ì³æ ³íøèì, öå ùå é çáðîÿ. 

Ïðèì³ðîì òàê. Ïîñëè â³ä êîðîëÿ. 
²øëîñü ïðî ìèð, çàõðÿñëî â ïðåð³êàíí³. 
Õî÷ áè é â³ä òóðêà ÷è â³ä ìîñêàëÿ, 
õî÷ áè òàì ùî, — ïîñëè íåäîòîðêàíí³. 

Àëå æ þðáà íå ÷óº ìî¿õ ñë³â. 
Ðåâå êîçàöòâî, øàëåí³º: "Çðàäà!" 
Íà ´àíîê òèñíå, øàðïຠïîñë³â. 
Þðáà ó ëþò³ — òî âæå íå ãðîìàäà. 

Ç÷èíèëàñü á³éêà. Âèõîäó íåìà. 
Ïîñë³â òèõ ñê³ëüêè, à þðáè çî äâ³ñò³. 
Íàêîÿòü ëèõà íå ç äîáðà óìà. 
Òî ÿ çà áóëàâó é ïåðåäí³õ äâîõ íà ì³ñö³. 

Çàòèõëî âðàç. À òî âæå é çà ñòð³ëüáó. 
Êîìóñü óæå ³ êðîâ³ çàìàíóëîñü. 
ß áóëàâîþ ïðîðóáàâ þðáó. 
Ïîñëè ïðîéøëè. Ãðîìàäà ñõàìåíóëàñü. 

ßÊ ß ÂÒÎÌÈÂÑß ÁÓÒÈ ÂÑÅ ÍÀ ËÞÄßÕ! 
Âàæêå öå ä³ëî — âëàäà, áóëàâà. 
Òî âîíè ëþáëÿòü, òî âîíè íå ëþáëÿòü. 
Òà âñÿê òåáå ùå é áðóäîì îáëèâà. 

Óìðè çà íèõ, ³ òî ¿ì áóäå ìàëî. 
Óñå â³ääàé — îá³çâóòü õèòðóíîì. 
Âèäàòü, öå íàøå íåïîä³ëüíå ïðàâî — 
ñâî¿õ ãåòüìàí³â îáêèäàòü áàãíîì. 

Îñü ÿ òóò âèéäó íà äîç³ðíó âåæó 
òà ïîíàâêîëî ïîäèâëþñü. 
² í³ â³ä êîãî íå çàëåæó. 
² ò³ëüêè Ãîñïîäó ìîëþñü. 

ß Ê²ÍÜ. ß ÍÅ ÒßÃËÎ. ß ÄÎÁÐί ÏÎÐÎÄÈ. 
ßê áîðîçåííèé â³ë — òÿãíó, òÿãíó, òÿãíó. 
Î Áîæå ì³é! À â ñâ³ò³ æ º íàðîäè, 
ñâî¿ì âåëèêèì çíàþ÷³ ö³íó. 

À òóò, äîáèâøè ñëîâî äî ñêîëîòèí, 
Âñÿê õî÷å ïðàâäó âèêàçàòü ñâîþ. 
² ÿ, îáëÿïàíèé áîëîòîì, 
 ÷è¿õ î÷àõ íåâðîíåíèé ñòîþ? 

ÍÅ ÇÂÈÊËÈ ÄÓÌÀÒÜ, ÇÂÈÊËÈ ÃÎÂÎÐÈÒÈ. 
Êðè÷àòè çâèêëè — "ñëàâà" òà "ãàíüáà". 
Çëèäåííèé äóõ, ïðèêóòèé äî êîðèòà, 
ëèøå íîãàìè ïðàâäó ðîçãð³áà. 

ÄÓØÀ ÇÀÕÐßÑËÀ  ÖÜÎÌÓ ÕÎÌÓÒÈÍͲ, 
äå ëèø ãîðáè âêëîíÿþòüñÿ ãîðáàì. 
ßê òàì ÿ â÷èâ ùå çìàëêó ïî-ëàòèí³: 
"Ãóáëþ ñåáå, êîëè ñëóæó ðàáàì!" 

ÍÅ ÏÅÐÅÑ˲ÄÓÞÒÜ ÌÅÍÅ 
                   ÂÈIJÍÍß Ë²Ò ÌΪ¯ ÑËÀÂÈ. 
Õ³áà ùî, ìîæå, òðîõè êàâè. 
À âåñü òîé áëèñê, ò³ çëàòîãëàâè, 
óñå òå ïèøíå ³ ãó÷íå 
íå ïåðåñë³äóº ìåíå. 

ß â ö³ ðó¿íè äóøó äîâîë³ê. 
Òóò, ïåâíî, âæå é ê³í÷àòèìó ñâ³é â³ê, 
ïîâåðæåíèé ÷óæèìè ³ ñâî¿ìè. 
À íàùî âñ³ ò³ ñïîãàäè çäàëèñü? 
Öå ÿê ñïèòàòü: 
             ÷è ñíèòüñÿ öèì ðó¿íàì — 
âîíè áóëè ôîðòåöåþ êîëèñü! 

ÓÑÅ ÌÈÍÓËÎ, ÍÀ×Å ÑÎÍ ÇÍÈÊÎÌÈÉ 
Æèòòÿ çà ìíîþ áðàìó çà÷èíÿ. 
ß âæå é îáæèâñÿ. Ìàþ òðîº êîíåé — 
ÇÅËÅÍÈÉ Ê²ÍÜ ³ íàø³ äâà êîíÿ 

ÂÆÅ É ÄÆÓÐÀ Ì²É ÄÎ ÒÈز ÒÓÒ ÇÂÈÊÀª. 
² êîí³ çàáóâàþòü ïðî ñ³äëî. 
Êàæó: — ²äè. Âîíà æ òåáå ÷åêàº. 
Äîðîãó íå çàáóâ? Óòðàïèø â òå ñåëî? 

À â³í ìîâ÷èòü ³ äåðæèòü ñòðàæ íî÷àìè. 
À â³í ìîâ÷èòü, çàòÿâñÿ ðàç íà âñå. 
Òî äåñü ñîì³â íàëîâèòü ï³ä êîð÷àìè, 
òî çàéöÿ äåñü âïîëþº ïðèíåñå. 

ÌÅͲ Öß ÒÈØÀ ßÊ ÌÎß ÒÐÓÍÀ. 
Äèâëþñÿ â í³÷. ͳ âèõîäó, í³ âõîäó. 
² ò³ëüêè òèõî ëîïíóëà ñòðóíà 
äåñü íà áàíäóð³ íà ñóõó ïîãîäó. 

ÏÐÎÉØËÈ ÄÎÙ² — ÇÀÌÓ×ÈËÎ ÑÏÅÊÎÒÎÞ. 
Äóøà ãîðòຠòèñÿ÷³ ïðè÷èí. 
² ÷èì ÿ, ÷èì ÿ, ÷èì 
                  ïîðàçêó öþ ñïîêóòóþ? 
Ñâîþ ïðîâèíó âèïðàâäàþ — ÷èì?! 

Ùî çáðîÿ â êîðîëÿ íå òå ùî íàø³ ïðèñòðî¿? 
Ùî â íüîãî Õóáàëüäò, Ñòðàóñ, Ðàäçèâ³ëë? 
À ÿ ìàâ æìåíüêó òóðê³â ³ç Ñèë³ñò𳿠
òà Òóãàé-áåé íîãàéö³â íàì ïðèâ³â. 

Ùî õàí óðåé íå êðàùèé ³ç óðå¿â? 
Òàòàðè äîáð³ âî¿íè. À â³í — 
àáè íàáðàòü íåâ³ëüíèöü äëÿ ãàðåì³â. 
Öå õàí-çäîáè÷íèê, âî¿í íå äëÿ â³éí. 

Ùî íàøå ïîëå òóæèòü çà ñ³âáîþ? 
Ùî êîí³ õàðàïóäÿòüñÿ â ãðîçó? 
Ùî â òèõ ïîõîäàõ — ïîêè ä³æäåø áîþ — 
âîçàìè õâîðèõ ç òàáîðó âåçóòü! 

Ùî ÿ ìàâ ïðèâ³ä äëÿ òÿæêèõ ñó´åñò³é? 
Ùî ÷óâ ïðèëþäíå ãëóçóâàííÿ é ñì³õ? 
Ïðèíèæåíèé, ïîêðèâäæåíèé íà ÷åñò³, 
ÿ ïåðåìîæöåì áóòè âæå íå ì³ã. 

Ùî áóâ òóìàí? Ùî òðåò³é ãîä ðîçðóõà? 
Ùî â³éñüêî ïîòåðïàëî â³ä äîùó? 
Êîìó ñêàæó ³ õòî ìåíå ïîñëóõà? 
×è æ äóìàâ ÿ, ùî êðàé çàíàïàùó?! 

ÄÓÌÊÀÌÈ ÇÀ Í²× ÄÓØÓ ÍÀÒÎÌÈÂ. 
˳ñè øóìëÿòü, ìîº çåëåíå â³÷å. 
² çíîâ òîé ñàìèé ï³âåíü-áóäèìèð. 
Ñåëà íåìà, à ï³âåíü êóêóð³÷å. 
  

²çâ³äêè á òî? Óñå æ òóò ïîðóéíîâàíå. 
Íåìà ïðèòóëêó ï³âíþ àí³ ïñó. 
Ëèø äèê³ çâ³ð³ â çàðîñòÿõ ç³íîâàò³ 
íåçðèìó çäîáè÷ ³êëàìè ïàñóòü 
  

Òà êîçè, íåäîñòðåëåí³ ïàíàìè, 
óñå ùå õîäÿòü â³ëüíî òàáóíàìè. 
  

Ñòî¿òü â ï³äçàì÷³ çäè÷àâ³ëèé ñàä. 
Äâîðè ñòîÿòü âæå íå äâîðè, à çãàäêà. 
Áóëî ñåëî äèì³â íà ï'ÿòäåñÿò, 
òåïåð õî÷à á îäíà-ºäèíà õàòêà! 
  

Ëèø íà õðåñò³ çîòë³ëèé âæå ðóøíèê 
êóäèñü ëåòèòü ó âèð³é ï³äíåáåñíèé 
Çíóùàííÿ. Çíèùåííÿ. ² çíèê 
íàðîä çàìó÷åíèé ³ ÷åñíèé. 

Öß Ò²ÍÜ Â²Ê²Â — ÔÎÐÒÅÖß ÍÀÄ ßÐÀÌÈ. 
Ó÷îðà îá³éøîâ ¿¿ êðóãîì. 
Íàäèáàâ õàòêó. Äâ³ â³êîíí³ ðàìè 
îáòÿãíóò³ ñâèíÿ÷èì áîðäþãîì. 

Íà æèâîïëîò³ ãëå÷èêè âç³ð÷àñò³. 
 ïîäâ³ð'¿ ñâ³òèòü ðåáðàìè ãàðáà. 
² êóðêà ãëèíÿñòî¿ ìàñò³ 
â³âñÿíå òðèííÿ ðîçãð³áà. 

À îñü ³ òîé, ùî áóäèòü ìåíå âðàíö³. 
Òóò íàâ³òü ïåñ íà ìåíå çàãàð÷àâ. 
Öå, çíà÷èòü, ÿ. À öå ìî¿ ï³ääàíö³ — 
ºäèíèé ïîçîñòàëèé òóò ãîí÷àð. 

ijäóñü áóð÷èòü, ÿê çàâøå ä³äóãàíè. 
Ùî âñå íå òàê, íå òå ùî â äàâíèíó. 
Âåðñòàò ñâ³é êðóòèòü áîñèìè íîãàìè. 
Ãëàäóùèêè ñì³þòüñÿ íà òèíó. 

 ãîðîä³ ï³÷, íà ãóäèíí³ ÷åðåï'ÿ. 
Ñòàðåíüêà õàòà, êðèòà î÷åðåòîì. 

² êàæå ä³ä: — Îöå âæå ëåäü õîäæó, 
à ùå êðó÷ó îöüîãî îáåðòàñà. 
Êîëèñü, áóëî, êîíÿ÷êó çàïðÿæó 
òà é ïîâåçó ó Ïàâîëî÷ íà Ñïàñà. 

Òåïåð óæå íåìà òèõ ÿðìàðê³â. 
Òèõ ä³òî÷îê, òîãî çåìíîãî ðàþ. 
Òî ÿ îöå ¿ì ïèùèêè ðîáëþ 
òà é ñàì ñîá³ ó ò³ ñâèñòóëüêè ãðàþ. 

Êîòðèé âæå ð³ê í³ ãîðíÿòêà íå ñïðîäàâ. 
À òè çâ³äê³ëü? Ïî ä³ëó ÷è ãóëüìà? 
Ãå, — êàæå, — ãàðí³ ñâèùèêè, à ñïðîáóé. 
Íó, àëå ùî æ, êîëè ä³òåé íåìà. 

Òî ÿ â íüîãî êóïèâ. ² íå ñêàçàâ, ùî ãåòüìàí. 
Ïîñèä³ëè. Ñàäîê. Ëèñòî÷êè øåëåñòÿòü. 
À ùî, ÿêáè âï³çíàâ? Òî òàê áè ìåíå ãåòüíóâ! 
Ìåí³ òå Áåðåñòå÷êî í³êîëè íå ïðîñòÿòü. 

² ÑÀÌ ß ÍÅ ÏÐÎÙÓ ÑÎÁ² ÑÀÌÎÌÓ. 
Öå òàêîæ ïðîìèíå? ßê êàæóòü: î-ëÿ-ëÿ! 
Îòóò òè ïîìèëèâñÿ, ïðåìóäðèé Ñîëîìîíå. 
Ïîðàçêà — öå ïîðàçêà. Âîíà íàñ ³ñòðåáëÿ. 

ÏÎ ß ÒÅÏÅÐ? ÍÀÉÍÈÆ×ÈÉ ²Ç ÍÀÉÍÈÆ×ÈÕ. 
Îäíà ïîðàçêà — ³ ïðîïàëî âñå. 
Âæå ùî æ ìåí³ ðîáèòü, õ³áà ñâèñò³òè â ñâèùèê 
òà ¿ñòè òîé êóë³ø, ùî â³äüìà ïðèíåñå. 

ÀËÅ Æ Â²Í ÁÓÂ, ÒÎÉ ÊÎÐÑÓÍÜ, ÒÀ ÏÈËßÂÀ! 
ß âèãðàâ áè ùå òèñÿ÷ó Ïèëÿâ! 
Ìîÿ ðóêà, ÷îãî æ òè ñòàëà ìëÿâîþ? 
̳é ðîçóìå, ÷îãî æ òè çàíåïàâ? 

Äå ìîÿ äîáðà ñëàâà ó íàðîä³? 
ß âæå ÿê ïðàõ ñâî¿õ ñîðîêîâèí, 
Ìåíå êëÿëè íà Ìàñëîâîìó Áðîä³. 
Ìåí³ óæå íå â³ðèòü ×èãèðèí! 

Ìåíå âæå ìîæíà ãîëèìè ðóêàìè. 
Ïîðà ì³íÿòè øàáëþ íà ïàòèê. 
Î äå æ ìî¿ ïîëêîâíèêè ç ïîëêàìè? 
Äå ì³é Áîãóí, Ïóøêàð ³ Äæåäæàëèê?! 

Äå ñë³â ìî¿õ ïåêó÷³ àòðàìåíòè? 
Ì äîë³ íå ãëóõ³ êóòè?! 
Ìåí³ âæå òàê. Ìåí³ âæå àáî âìåðòè. 
Àáî âîñêðåñíóòü ³ ïåðåìîãòè. 

ÄÐÓò ϲÂͲ ϲÞÒÜ. Îײ ÑÎËβÞÒÜ… 
É îé, òà ÿê ñ³ñòè òà ïîäóìàòè — äóìè ïîñèâ³þòü. 

Óêðà¿íî, Âåëèêîìó÷åíèöå, çîðå ìî¿õ íåùàñòü! 
Äå ñèíè òâî¿, ìàìî?.. Ò³ëüêè ðóêè ëàìàòè. 
Îäèí çà òåáå óìðå. Äðóãèé òåáå ïðîäàñòü. 
Òðåò³é íå çíàº, õòî éîãî ìàòè. 

Îäèí çà òåáå óìðå!.. Äðóãèé òåáå ïðîäàñòü.. 
Òðåò³é íå çíàº, õòî éîãî é ìàòè! 

Ãåé, òà ÿê ñèä³â æå ÿ ó õàíà ï³ä âàðòîþ, 
òà âàðòóâàëè ìåíå òàòàðîâå. 
À îäèí òàêèé ñèíüîîêèé, 
³ ëèöå òàêå òîíêîáðîâå. 

Òî ÿ é êàæó éîìó: — Ñèíêó! 
Àíó æ ïîäèâèñÿ íà îòå ïîëå. 
Îòàì òâîþ ìàò³ð âåëè ×îðíèì Øëÿõîì. 
Îòàì, íàä òèìè êðó÷àìè, 
¿é ðó÷åíüêè âèêðó÷óâàëè. 
Ñï³âàëà æ âîíà "Êîòêà" íàä òîáîþ. 
Òóëèëà äî ñåðöÿ, íàâ÷àëà êàçàòè: "Ìàìî"! 
À "òàòî" íå â÷èëà, ïëàêàëà. 
ßê òàì òåáå — Ãàñàí, Ìåõìåò, Àë³? 
Òåáå æ ïðèí³ñ ëåëåêà íà êðèë³! 
Îöå æ òè ÷óºø ìîâó íå ÷óæó. 
Òè ðîçó쳺ø, ùî òîá³ êàæó? 

Ìîâ÷èòü. Äèâèòüñÿ. Ïîâåðòຠäî ìåíå ñïèñà. 
À ÿ êàæó: — Òà çàáåðè ñâîþ çàë³çíó øòðèêàâêó! 

ß æ íå ò³êàþ. 
Öå æ çåìëÿ òâ ìàòåð³! 
Íåâæå òè ñàì ìåíå íå â³äïóñòèø?! 

Òà òàê ëåãåíüêî îäâ³â éîãî ñïèñ ðóêîþ. 
É îé, òà ÿê êðèêíå æ â³í âîâ÷èì ãîëîñîì! 
Òàòàðè çá³ãëèñÿ, îáñòóïèëè. 
À â³í ìåíå ñïèñîì ïðèïåð äî íàìåòó 
òà òàê ñóâåðäåëèòü ìåí³ ó ãðóäè, 
ùîá òàòàðè æ áà÷èëè, 
ùî â³í òàòàð³øèé! 
À ÿ áàëàêàâ ³ç òîáîþ ùå, 
êë³ùàê, ïåðåâåðòåíü, óáî¿ùå! 
Ñèí ïîëîíÿíêè, òàòàð÷óê. 
Íàñ³ííÿ ÷îðíî¿ çàáàâè. 
Òè íå ëþäèíà, òè — ÿð÷óê. 
Ñîáàêà ç âîâ÷èìè çóáàìè! 

À î÷³ ùî æ? Öå ò³ëüêè ìàñòü. 
Õî÷ áè æ íå äóìàòü, çàäð³ìàòè… 
Îäèí çà íå¿ óìðå. Äðóãèé ¿¿ ïðîäàñòü. 
Òðåò³é íå çíàº, õòî éîãî é ìàòè… 

ÑÒÐÀØÍÀ Ö²ÍÀ ÂÎÐÎÆί ÍÀÂÀËÈ. 
Òåðíè ÿê ëþäè. Ëþäè ÿê òåðíè. 
Îòàê ìè ïîæóðèëèñü, îòàê ìè é ïîñï³âàëè. 
² ÿ áåç ãîëîñó, é áàíäóðà áåç ñòðóíè. 

ÀÆ ÎÑÜ ÍÀÐÅØÒ² ÒÀÌ, ÓÄÀËÈͲ, 
ç'ÿâèëàñü í³áè öÿòî÷êà ºäèíà. 
Äâà äí³ äèâèâñÿ — íó òî éäå ÷è í³? 
À òî áóäÿê. ß äóìàâ, ùî ëþäèíà. 

ßÊÀ ÑÀÌÎÒͲÑÒÜ! Ç ÒÅÌÐßÂÎÞ ÇËÈÂÑß. 
Ìåíå íåìà. ß çãàðèùå. ß äèì. 
Ïðèõîäèâ äîù, ïîøåïîò³â ³ç ëèñòÿì; 
Òà é çíîâ í³êîãî, çíîâó ÿ îäèí. 

Äåñü âèº ïåñ. ² êàðêຠâîðîíà. 
Âíèçó òóìàíîì äèõàþòü ÿðè. 
Á³éíèö³ ìðóæèòü áàøòà îáîðîííà. 
Ñìóòí³ ìî¿ ñàìîòí³ âå÷îðè. 

Îöå âæå é âñå. Îòóò ÿ ³ ïðè÷àëþ. 
Ïðèíèæåíà äóøà íå ï³äí³ìຠâ³÷. 
Äîïàëþþ æèòòÿ. Îñòàíí³é õìèç ïå÷àë³ 
ïîòð³ñêóº, ãîðèòü â ìîþ âèñîêó í³÷. 

Î ÊÈÌ ß ÁÓ ² ÊÈÌ ÇÐÎÁÈÂÑß ÍÈͲ! 
Êóäè ïîä³â æèòòÿ ñâîº îäíå? 
Öåé á³ëèé ñí³ï äóø³, 
                   ÿêèé ãîðèòü â ëþäèí³, 
éîãî æ í³ÿêèé â³òåð íå çàäìå! 

×è ÿ íå ñïðàâäèâ ñïîä³âàííÿ Äîë³, 
ùî òàê âîíà ðîçãí³âàëàñü? 
                        Îäíàê, 
êîëè ÿ â÷èâñÿ ó ëàòèíñüê³é øêîë³, 
áóâ çíàê ìåí³, ³ äóæå äèâíèé çíàê. 

Ìè âñ³ ãóëÿëè, âèéøëè íà ïîäâ³ð'ÿ, 
øêîëÿðèêè, íó, ðîê³â, ìîæå, ñ³ì, 
³ ðàïòîì — âèõîð, ÿ ³ ñàì íå â³ðþ, 
òà íå ìîãëî æ ïðèâèä³òèñÿ âñ³ì! — 
çä³éíÿâñÿ âèõîð, çàñë³ïèâøè â³÷³, 
çðèâàâ ïîêð³âë³, äóáà ðîçùåïèâ, — 
îáí³ñ ìåíå äîâêðóæ êîñòüîëó òðè÷³ 
é ïîñòàâèâ òàì, ³çâ³äêè é ï³äõîïèâ. 

Îòö³-³ºçó¿òè õèòàëè ãîëîâîþ. 
Øåïòàëè ³ ìîëèëèñü, ³ ñòàâèëè ñâ³÷ó. 
À îäíîìó ïðèâèä³âñÿ ÿ íàâ³òü ç áóëàâîþ, 
ùî ÿ, ìîâëÿâ, ÿê âèðîñòó, òî é Ïîëüùó îáëå÷ó. 

×ÈÒÀÂ ß ÇÌÀËÊÓ ÏË²Í²ß ² ÏËÀÂÒÀ. 
Íàóêó í³æíèõ ñë³â ÿâèâ ìåí³ Êàòóëë. 
Ùå ç þíèõ ë³ò ìåí³ â³äêðèëàñü ïðàâäà, 
à âæå ï³çí³øå ï³ä³éøëà âïðèòóë. 

² ïîâñòàâ. Äóøà ñïèòàëà — äîêè?! 
Âòîïèëè êðàé ó ï³äëîñò³ ³ çë³. 
² ÿ ñêàçàâ: ÷óæèíö³, äàéòå ñïîê³é. 
Íå ñ³éòå çðàäè íà ìî¿é çåìë³. 

Óæå ³ òàê íàñ³ÿíî. Âðîäèëî. 
Âæå íå áåðå í³ ïëóã, àí³ êîñà. 
À ìè ùå º. ² òî íàéá³ëüøå äèâî, 
ùî öåé íàðîä ³ùå ðàç âîñêðåñà. 

ß Ð²Ä ÑÂ²É ÍÅ ÏÎÍÈÇÈÂ. 
                     ² ÍÅ ÓÐÂÀÂ ß ÐÎÄÓ. 
Õîò³â, ùîá ñèí áóâ ã³äíèé ì áóëàâè. 
À â³äüìà âñå âîðîæèòü. Íà â³ñê. Íà æàð. Íà âîäó. 
Âñå ùîñü ìåí³ âèø³ïòóº òî ç ðóê, òî ç ãîëîâè. 

Îõ, âèøåï÷è ìåí³ íå ñòàðîù³, íå áîëåñò³. 
Ïåêåëüí³ ìî¿ ñïîãàäè, êèïèø ÿê ó ñìîë³. 
Îõ, âèøåï÷è ìåí³ ì³é á³ëü ç ì ñîâ³ñò³! 
² âèøåï÷è Ãåëåíó ï³ä áðàìîþ â ïåòë³… 

ÍÀÉÁ²ËÜØ ÁÎÞÑÜ, ÊÎËÈ Ó ÑÍÀÕ 

ÌÅͲ Ç'ßÂËߪÒÜÑß ÃÅËÅÍÀ. 

² ÿ òóëþ òå ò³ëî êðèæàíå. 

² ʲÍÜ ÒÎÉ Ì×ÈÒÜ. 
ÒÎÉ ÑÀÌÈÉ Ê²ÍÜ ÇÅËÅÍÈÉ 
² ʲÍÜ ÒÎÉ Ì×ÈÒÜ… 
ÊÎËÈÑÜ ÍÀÇÄÎÆÅÍÅ… 

ÆÈÒÒß — ÒÎ ª ÆÈÒÒß, ÒßÃÍÓÒÈ ÌÓÑÈØ ËßÌÊÓ. 
Êîëè ÿ áóâ äèòÿ, ÿ ð³ñ â Îëåñüê³ì çàìêó. 

Òåïåð ìåí³ ê³íåöü. Æèòòÿ ìåíå ñêàñóº. 
Ðóéíîâèùå ôîðòåöü íàéá³ëüø ìåí³ ïàñóº. 

À òàì, à òàì, à òàì! Òàê³ áóëè ïðîñòîðè. 
˳ñè áóëè ÿê õðàì. Ôîòåë³ ÿê ïðåñòîëè. 

² çàãàäêè ñâ³÷àä, ³ ìóðè, ³ â³êíî. 
² ùå í³ çðàä, í³ âòðàò. ² ðàäîù³â áåç ë³êó. 

Äàâíî ³ äèâíî. Äèâíî, ÿê äàâíî. 
Ùå ò³ëüêè â÷îðà, à óæå ï³ââ³êó. 

ÌÅÄβ ÏÓÙ², ËÈÏÎÂÈÉ ÍÀÌÅÒ. 
˳ñè â ë³ñàõ, ³ ùî òàì çà ë³ñàìè? 
Ó öèõ íîâèé êîðîëü. 
                  Ó òèõ íîâèé Ìåõìåò. 
À â íàñ á³äà òà ñàìà ³ òà ñàìà. 

Íå ïîùàñòèëî íàøîìó íàðîäó. 
Äàâ Áîã ñóñ³ä³â, ëàñèõ äî íàøåñòü. 
Çàáðàëè âñå — ³ çåìëþ, ³ ñâîáîäó. 
Òåïåð çàáðàòè õî÷óòü âæå ³ ÷åñòü. 

Ìè âæå ìîâ êîð³íü äëÿ ÷óæî¿ áðîñò³. 
÷óæèíñüêèõ ïîíàêëåïàíî ãåðá³â. 
Òåïåð ó íàñ ãîñïîäàðÿìè ãîñò³, 
âîíè ëþäåé òóò ìàþòü çà ðàá³â. 

Ñóñ³äè ç ï³âäíÿ òåæ êðèâîïðèñÿæí³, 
Ç îðäîþ ïðèéäå ïîìàãàòè õàí, — 
ç íèõ ìຠâñÿê ñèðèö³ äåñÿòü ñàæí³â, 
ùîá òóò æå é ëþäí³ñòü áðàòè íà àðêàí. 

Ñóñ³ä ï³âí³÷íèé, õèæèé ³ âåëèêèé. 
Äð³ìó÷èé çëèäåíü, ëþáèòü íå ñâîº. 
Êîëèñü ó ãðåê³â ßíóñ áóâ äâîëèêèé. 
À â öèõ îðåë äâîãëàâèé. Çàêëþº. 

Îöå òàêå — ÿêùî íå òàì, òî çâ³äòàì. 
óíö³ ïðèáóäóòü — ñíèëèñü ëåáåä³. 
Ìîñêîâñüêèé äÿê çí³ìຠøàïêó ë³òîì 
÷è òàê ³ õîäèòü â øàïö³ é áîðîä³? 

ÁÓËÎ, ÏÐȯÄÅ, ÎÄ ÖÀÐß ÂÄÎÑÒΪÍ, 
âñå äî Ìîñêâè ñõèëÿº íà ïîêë³í. 
À ïð³çâèùà! Íåïëþºâ. Ïîðòîìî¿í. 
Ñòàðóõèí. ªõèíººâ. Áóòóðë³í. 

Òà âñå óñ³õ îá'ºäíóþòü, òà ç ìèðîì. 
Ö³ îá'ºäíàþòü, ò³ëüêè ïîïóñòè. 
Òî ¿õíÿ ñëàâà ïðèðîñëà Ñèá³ðîì, 
à öå âæå íàìè õî÷å ïðèðîñòè. 

×ÎÃÎÑÜ ÏÐÈÑÍÈËÈÑÜ ÃËÅ×ÈÊÈ ÍÀ ÏËÎÒ² 
² ä³ä ó íåá³, ÿê ñâÿòèé ²ëëÿ. 
  

² í³ìåöü Ñòðàóñ õîäèòü ïî áîëîò³, 
âèäçüîáóº ³ç ðÿñêè êîðîëÿ… 

ØÐÀÌÊÎ ²ÄÅ. ÏÐÈÕÎÄÈÒÜ Â²Í Ï²Ä ÂÅײÐ. 
Êðàé ñòåæêè ãëèíó ðÿñîþ ìåòå. 
Êâîëåíüêèé ï³ï, õîäà óæå ñòàðå÷à. 
Íå äóæå é ãîâîðþùèé. À ïðîòå. 

Ìåí³ áåç íüîãî ìîòîðîøíà ñòåæêà. 
Êàæó: — Äå áóâ, ùî â÷îðà íå áóëî? 
— Ó÷îðà ñèí ïðèéøîâ ç-ï³ä Áåðåñòå÷êà. 
À ç íèì ï³âñîòí³ â³éñüêà ïðèáóëî. 

ϳâñîòí³ â³éñüêà! ³éñüêà… Áîæå ïðàâèé! 
Òî º ùå â³éñüêî? Ãîñïîäè, íàï'þñü. 
— ϳâãåòüìàíà âîíè ùå íå îáðàëè? — 
êàæó éîìó ³ ã³ðêî ñàì ñì³þñü. 

² ÂÑÅ-ÒÀÊÈ ß ÆÄÓ Â²Ä ÍÈÕ Ã²ÍÖ²Â. 
Ç-ï³ä í³ã êàì³í÷èê öîðêຠâ ïðîâàëë³. 

Òîïîëÿ ç òîðáîþ ãîðîáö³â 

ïîñòîÿëà íà îá𳿠òà é ï³øëà äàë³. 

Òàê, ÿ ïðîãðàâ. ß íå ïîòð³áåí ¿ì. 
ß ¿ì ïðèí³ñ ïîðàçêó íåïðîùåííó. 
Ðó¿íà ñàì. Æèâó ñåðåä ðó¿í. 
À òîâàðèñòâî — â³äüìà ³ ñâÿùåíèê. 

Âæå íàâ³òü çâèê. Ëþëüêàìè ïîäèì³òü. 
²ç â³äüìîþ ïîñèä³òü ïðè âå÷åð³. 
Òàê ³ æèâó. À ìîæå, ÿ âåäì³äü. 
Ìåí³ òóò, ìîæå, êðàùå ó ïå÷åð³. 

Îí ëèöàð ñïèòü. ² ñâ³òëî òóò ñêóïå. 
Ìåíå ñàìîãî òèøà ïðèêîëèõóº. 
À òî çäàëîñÿ ðàïòîì: â³í õðîïå. 
Àæ ï³äõîïèâñÿ. ͳ. Ëåæèòü, íå äèõàº. 

À ̲ÑßÖÜ Ñ²ÒÈÒÜ ÍÀ ÓѲ ÄÎÂÊÎËÈ. 
ó äóïëàõ ñð³áíèõ ëèï ãí³çäÿòüñÿ äèê³ áäæîëè. 

Ò³ ëèïè ùå öâ³òóòü, òàê³ âæå çàïàõóù³, 
àæ íà÷å âåñü òèì ïàõîùåì îáëèï. 
Ñòàðåçí³ ëèïè, òóò ¿õ ö³ë³ ïóù³. 
ͳäå íå áà÷èâ ñò³ëüêè çðàçó ëèï. 

Çáðîÿð õîäèâ, çíàéøîâ ìåäîâ³ äóïëà. 
ϳäñòðåëèâ äæóðà â ïîë³ ñàéãàêà. 
Òî ¿ì, òî ñïëþ. Äóøà ìîÿ çàäóáëà. 
Õ³áà öå äîëÿ? Äîëÿ íå òàêà. 

ÏÐίÕÀ ÄÆÓÐÀ ÍÀ ÊÎͲ Ó×ÂÀË. 
Âîíè äàâíî âæå õîäÿòü íå â ïîïðóç³. 
Òî â³í òàºìíî êîíåé íàïóâàâ, 
òåïåð ïóñêຠïîïàñîì ó ëóç³. 

ͳõòî íå éäå. ͳõòî ñþäè íå ì÷èòü. 
Àí³ ã³ëëÿ÷êà íå ñòðóñíå ðîñîþ. 
ßê òèõî âñå! ͳçâ³äêè í³÷è÷èðê. 
ͳ ñêðèêíå ïòàõ. ͳ äçåíüêíå ñìåðòü êîñîþ. 

ÕÎÄÈ ÄΠ˲ÑÓ. ß Æ ÒÅÏÅÐ ÍÅ ÃÅÒÜÌÀÍ. 
Âæå ìàþ ÷àñ ïîñèä³òü íà ïåíüêó. 
Ïî ñõèëàõ äåðñÿ, ìàëî òàì íå ãåïíóâ. 
Ãðèáè çáèðàâ. Ñóíèöþ ¿â ï'ÿíêó. 
² ùå ï³äó. Ïîðàçêà òàê ïîðàçêà. 
Ãðèáîê íåñó, ÿê ñâ³÷å÷êó íà Ñòðàñòü. 
² ÿáëóíüêà, òàêà âæå äîáðîêâàñêà, 
ìåí³ ó ñïåêó ÿáëó÷êî ïîäàñòü. 

ÂÍÎײ ÁÓ ØÓÌ. ÍÀÏÀ ÕÒÎÑÜ ÍÀ ÔÎÐÒÅÖÞ. 
×è, ìîæå, âàðòîâèì ñïðîñîííÿ ïðèâåðçëîñü. 
À ÿ âæå áóâ çðàä³â. Óæå õîò³â ñòð³ëÿòè. 
Âæå âèñêî÷èâ íà ìóð. Òî, ïåâíî, áóâ ¿æàê. 
Áî ùîñü òàêè ï³øëî, ïðîøàðóä³ëî â õàù³. 
ͳêîãî íå çëîâëþ, õî÷ áè õî÷ ³ ïîãíàâñü. 
Òàê òîñêíî íà äóø³. Ìè íàâ³òü íå ïðîïàù³. 
Ìè ïðîñòî âæå í³õòî. ² âñ³ì âæå íå äî íàñ. 

ÇÀÍÅÏÀÄÀÞ. ß ÂÆÅ ÑÏËÞ Â ÎÄÅƲ. 
Óðàíö³ âñòàíó, ñ³íà íå ñòðóñíó. 
² ò³ òàì äâîº íà äîç³ðí³é âåæ³ 
ñèäÿòü âæå ãåòü ïîõèëåí³ äî ñíó. 

ÏÐÈÃÈÍÀªÒÜÑß Í²×. ÏÎÏ²Ä ÇÎÐßÌÈ ÕÎÄÈÒÜ — 
                                  À ×ÎÐÍÀ! 
ß ñüîãîäí³ äîçîðåöü. Ìåí³ òóò áëèæ÷å äî ç³ð. 
Ñòåðåæó Óêðà¿íó. Âàæê³ ìî¿ äóìè, ÿê æîðíà. 
 ïîíåâîëåíèõ çåìëÿõ òðèìàòè ñóìíî äîç³ð. 

Ùî ÿ òóò ñòåðåæó? Öþ äàâíî ðîçáèòó ôîðòåöþ? 
×îðíèé ñîí çáðîÿðà, íåäîâáèòîãî ê³ëüêà â³ê³â? 
Öüîãî þíîãî äæóðó, äèòèíó ÷èþñü îòåöüêó? 
×è â³ùóíêó ñòàðó, ùî é ñàìà âñå ÷óº äîâê³ë? 

Ùî ÿ òóò ñòåðåæó? Öþ ÷àêëóíñüêó òèøó â ä³áðîâ³? 
×è â îçåðàõ òóìàí? — éîãî ñòåðåæóòü êîìàð³. 
Öå óðî÷èùå ñëàâíå, äå ãëèíè òàê³ êîëüîðîâ³, — 
Íà ñïëþíäðîâàíèõ çåìëÿõ, äå âæå íå æèâóòü ãîí÷àð³. 

Ùî ÿ òóò ñòåðåæó?.. Ö³ äàâíî ñêàëàìó÷åí³ áðîäè? 
² ÷îãî ïðèñëóõàþñü? Êîãî âèãëÿäàþ ç äîð³ã? 
Ùî ÿ òóò ñòåðåæó, êîëè ÿ íå âñòåð³ã ñâîáîäè?! 
Êîëè âëàñíî¿ æ³íêè, êîëè æ³íêè — ³ òî íå âñòåð³ã! 

ÓÄÅÍÜ ß ÑÏÀ ϲÑËß Ò²¯ ÑÒÎÐÎƲ. 
Âæå ñïëþ ÿ âäåíü. Òî ìîæíà é íå âñòàâàòü. 
Íàñíèëèñü ñíè. Òà âñå òàê³ õîðîø³. 
Ùî ÿ ìàëèé. ² õî÷ó âîþâàòü. 
Ãóêàþ õëîï÷àê³â. Áóð'ÿí øàáëÿìè êðåøåì. 
Ñòîðîæó âñòàíîâèëè íà áëèæ÷îìó ãîðá³. 
Òàê³ ³ùå ìàë³. ͳêîìó ùå íå áðåøåì. 
ͳ ìàòåð³, í³ Áîãó, àí³ ñàìèì ñîá³. 
ß çìàëêó áóâ òàêèé. Ðîçêàçóâàëà ìàòè, 
ùî áóâ çàâîä³ÿêà óñÿêèõ êîëîòíå÷. 
Óñå ãðîçèëàñü ð³çêó ó áåðåç³ âëàìàòè. 
Íåäàðîì æå â êîëèñêó ìåí³ ïîêëàëè ìå÷. 

ÇÀÏβÄÀËÎÑÜ ÍÀ ÂÅËÈÊÅ. 
      ÏÐÎÇвÍÍßÌ ÏÎÂÍÈËÀÑÜ ÄÓØÀ. 
Êîãî ëþáèâ? ² ùî íàêëèêàâ? 
Òàêå çðîáèâ — ÿê øâàéêó ç ëåìåøà. 

…ÍÅ ÇвÊÑß ÁÓËÀÂÈ. ÂÎÍÀ ÑÀÌÀ ÓÏÀËÀ. 
Òà ùî òàì áóëàâè, ÿ ÷åñò³ íå çáåð³ã! 
ßêáè âîíî ñàìî ïàëüíóëî ç ñàìîïàëà. 
Áî ñàì ñåáå ÿ — í³. Íàêëàñòè ðóêè. Ãð³õ. 

Ùî ñêàæå öåé çáðîÿð? Ùî ñêàæóòü ëþäè ïðîñò³? 
Òà é ïðèêëàä æå ñèíàì. ² ùåâêíóòü âîðîãè 

 òþðåìíîìó ëüîõó âíî÷³ êðè÷àëè êîñò³. 
Íàñíèëîñÿ ÷è ùî, áðÿæ÷àëè ëàíöþãè… 

À ÄͲ Ìί ÁÐÅÄÓÒÜ, ÙÎÑÜ Ä²ªÒÜÑß Ç² ÌÍÎÞ. 
Íà ñèë³ çàíåïàâ. ͳäå ìåíå íå æäóòü. 

Äîëèíîþ, ãåé, çåëåíîþ, 

êîçàêè íå éäóòü. 

Ïîâçå ï³ä ãîðó ñòåæå÷êà ç쳿íà. 
Íà ñõèë âèõîäæó ³ äèâëþñü, äèâëþñü.. 
Îòàê æèâó. Ìîëþñü äî Óêðà¿íè. 
Âîíà íå ÷óº. Àëå ÿ ìîëþñü. 

ÌÎß ÄÎÁÐÈÍÜ, ÃÎÐÁÀÒÀ Â²Ä ÎÁÓÕ²Â! 
Ìîÿ Ãîðäèíü, ùåðáàòà â³ä íåñëàâ. 
Ìîÿ Á³ëîáîæíèöÿ, ì³é Áîãîäóõ³â, 
ìîÿ Âîçíåñåíêà, ì³é Áîãóñëàâ! 
Ëàâðî ìîÿ! ̳é êîëþ÷èé Òåðíîï³ëü! 
³÷íèé Ðèäîìèëü ³ â³÷íà Òàøàíü. 
Á³ëîþ Öåðêâîþ â çîðÿíèé ïîï³ë 
âèðîñëè õðàìè òâî¿õ ðèäàíü. 

Äèâèíü ìîÿ, ìîÿ Ïóùà ³ ïðîùà. 
̳é Äîáðîòâîðå, ùî â ìåíå ºäèí. 
Ìîÿ Äîðîæèíêà, ìîÿ Ìèðîãîùà, 
ì³é ͳæèí, 
         ì³é Ëþáå÷, 
                  ìîÿ Ìåäèíü! 

Óìàíü ìîÿ, ìîÿ Ãîðèíü ³ Çãóá³âêî. 
Ðàäîìêî ðàííüî¿ ñèâèíè. 
Ìîÿ Áîæåäàð³âêî, Ìèðîëþá³âêî, 
Ãàííî-Çà÷àò³âêî, ñèíà çà÷íè! 
 Ñóìàõ Òâî¿õ, ó Òâî¿ì Ãîëîñ³ºâ³ — 
Íà âåñü Õðåñòèï³ëü, Õðåñòèùà, Õðåñòè — 
Ñèíà Ñëàâóòè÷à, ñèíà Ìåñ³þ, 
Ñèíà Ñïàñèòåëÿ!.. À íàñ ïðîñòè. 

ÍÅ ÂÐßÒÓÂÀ ÒÅÁÅ ß, ÓÊÐÀ¯ÍÎ. 
² íå âðÿòóþ, õî÷ êðè÷è íà ´âàëò. 
Çáðîÿð íà âåæ³. Äæóðà êîñèòü ñ³íî. 
Ðîçáèòèé ãåòüìàí, ùî òåïåð ÿ âàðò?! 

ÂËÎÌËÞ ÑÎÁ² 3 ÃÐÀÁÈÍÈ ÊÎÑÒÓÐÅÖÜ. 
²ç î÷åðåòó âèð³æó ñîï³ëêó. 

²øîâ ïîëÿìè íàâïðîñòåöü, 

ïåðåïîëîõàâ ïåðåï³ëêó. 

Çì³ÿ íà ñòåæö³, ïåðåæäó çì³þ. 
Äæåðåëüöå á'º ç-ï³ä êàìåíÿ, ÿ ï'þ. 

Òóò, âëàñíå, ðàé. Òóò ïòèö³ ³ çåëî. 
ͳ ñëîâà çëîãî, àí³ çëîãî ÷èíó. 
 æèòò³ òàêîãî âñÿêîãî áóëî, 
ùî àæ òåïåð íà ñòàðîñò³ ñïî÷èíó. 

Ìèíຠäåíü. ²ùå îäèí. Ìèíàé… 
Íàäõîäèòü âå÷³ð, ïòèöÿ çàìîâêàº. 
À òîé çáðîÿð, ìàáóòü, òàêè Ìàìàé, 

áî ÷àñîì º, à ÷àñîì ³ çíèêàº. 

ÂÆÅ ÏÅÐØÀ DzÐÊÀ 
              ÊвÇÜ Ã²ËËß ÏÐÎÃËßÍÓËÀ. 
Âæå ñêîðî ¿õ òóò âèëåòÿòü ðî¿. 
Õîäè, íå á³éñÿ, ïàí³ ïîðöåëÿíîâà! 
ß òåæ òóò ïðèâèä. Ìè òåïåð ñâî¿. 

Îñü òóò ïîñèäèì òðîõè íà êàì³íí³. 
Ðîçñòåëèì òèøó, ÿê ì'ÿêèé îáðóñ. 
Òî ôîðêíå ê³íü. Òî â ì³ñÿ÷í³ì ïðîì³íí³ 
çóáàìè áëèñíå ÷îðíèé ñàæîòðóñ. 

ÎÒ ß É ÇÀÏËÈÂ Ó ÖÅÉ ÊÀ̲ÍÍÈÉ ßÒÅÐ. 
Îò ÿ âæå é ì³ã áè, âïåðøå ó æèòò³, 
ÿê Ìàðê Àâðåë³é, ðèìñüêèé ³ìïåðàòîð, 
ïèñàòü ñâî¿ "Äóìêè íà ñàìîò³". 

Àëå æ íåçâè÷êà. Âñå óí³âåðñàëè. 
Äî øàáë³ çâè÷åí á³ëüø, ÿê äî ïåðà. 
Ðîçóìí³ ëþäè âñå-òàêè ïèñàëè. 
À ìè íå äóæå, íàì âîíî íå òðà. 

Àùå õîòÿùå…0ò ³ âñÿ ìóäðàö³ÿ. 
×îìó ó íàñ íåìຠùå Ãîðàö³ÿ? 

Ó쳺ì äîáðå øàáëåþ ìàõàòè, 
÷åðâîí³ ðóæ³ ñ³ÿòü á³ëÿ õàòè. 

Âìèðàòè â쳺ì, ïî ñòåïàõ ãàñàòè. 
àëå ñåáå íå â쳺ì íàïèñàòè. 

Ó ö³é ñòðàøí³é âåëèê³é áîðîòüá³ 
íå â쳺ì òàê ñêàçàòè î ñîá³, 

ùîá ñâ³ò çäðèãíóâñÿ ³ íà âñ³ â³êè 
áóëè ïðåñëàâí³ íàø³ êîçàêè — 

ÿê ò³ Àõ³ëëè ³ ÿê ò³ ¥åðàêëè. 
Íà öå ó íàñ ùîñü ðîçóìó çàáðàêëî. 

Áî ïîêè ìè òóò ïðî ñâîáîäó ìèìðèëè, 
òî ³íø³ âæå ñâîáîäó é çäîáóëè. 

À ìè óñå ñï³âàºì, ÿê ìè âèìåðëè 
àáî ÿê íàñ â íåâîëþ ïðîäàëè. 

² äå òîé ãåí³é, äî íàðîäó äáàëèé, 
ùîá ðîçáóäèâ íàø óìèñåë îñïàëèé?! 

² íå í³ê÷åìíèì ñëîâîì, ùî ÿê íåæèòü, 
à ÿê íàðîäó ã³äíîìó íàëåæèòü! 

ÊÀÇÀ ÉÎÀÍÍ: " ÏÎ×ÀÒÊÓ ÁÓËÎ ÑËÎÂÎ". 
 ïî÷àòêó Ñëîâî, à íå êîìàð³. 
Íå ÿê ó íàñ — íà ѳ÷ ³äå ç ìàëîãî, 
à âæå êîëè îñë³ï — ó êîáçàð³. 

Î ÃÎÑÏÎÄÈ, À ß? ×È ÌÀ ÏÐÈ ÑÎÁ² ÃÐÎÍÎ 
íàéâ÷åí³øèõ ìóæ³â, ﳿò³â ³ ìóçèê? 
Òî âñå ó êîðîë³â.  ïàëàöàõ. Á³ëÿ òðîí³â. 
À òè êîçàê. Òè ãåòüìàí. Òè ìóæèê. 

Áóâàþòü êîðîë³, á³ëüø âäàòí³ äî ðîçïóñòè, 
í³æ äî çâèòÿã. ² êîæíå ñëîâî — ëîæ. 
Çàòå ÿê âèéäå, ãëÿíå, ÿê ðîçïóñòèòü 
ïàâèíèé õâ³ñò ïðèäâîðíèõ ³ âåëüìîæ! 

Ïðè íèõ âñå ëþäè ãðàìîòí³ ³ òåðò³. 
Ó íèõ Áîïëàí, ó íèõ ³ Øåâàëüº. 
À íàøå ñëîâî äîæèëî äî ñìåðò³, 
àëå äëÿ ñâ³òó é äîñ³ ùå íå º. 

Áî ìè òàê³. Ìè ïðîñò³. Ìè â êîæóñ³. 
Íå çíàºì ÿê. Íå çâèêëè äî ñâîáîä. 
Òî òðåáà æ ÿêîñü ï³äí³ìàòü íà äóñ³, 
à íå â áîëîòî âòîïòóâàòü íàðîä! 

ÒÀ ÏÐÈÉÄÅ ×ÀÑ, ßÊ ÏÅÐÅÄ ÁÎÃÎÌ Ñ²Ä×Ó 
ùå áóäå Ñëîâî, á³ëüøå çà ñëîâà. 

Àëå ÷è é ñïðàâä³ ìè í³ì³ äëÿ ñâ³òó, 
÷è, ìîæå, òðîõè ñâ³ò íåäî÷óâà? 

ÌÈ ÂίÍÈ. ÍÅ ËÅÄÀв. ÍÅ ËÅÆͲ. 
² íàøå ä³ëî ïðàâåäíå é ñâÿòå. 
Áî õòî çà ùî, à ìè çà íåçàëåæí³ñòü. 
Îòîæ íàì òàê ³ âàæêî ÷åðåç òå. 

×È, ÌÎÆÅ, ÌÈ ÍÅ ËÈÖÀв ÁÓËÈ? 
Ñâîº æ³íîöòâî øàíóâàòü íå âì³ëè? 
Ïàíè âèíî ¿ì ç òóõîëüêè ïèëè. 
À ìè ó øàïö³ í³æåíüêè ¿ì ãð³ëè. 

³êè ³äóòü. À íàì óñå àì³íü. 
Íåìà ñïîêîþ ì³æ Äí³ïðîì ³ Áóãîì. 
Âæå ñò³ëüêè ë³ò, âæå ñò³ëüêè ïîêîë³íü! — 
óñå æèòòÿ — ì³æ øàáëåþ ³ ïëóãîì. 

Òàê íàì ñóäèëîñü. Òàê íàì äîâåëîñü. 
Âñå íàñ ðóéíóþòü, ÿê àõåéö³ Òðîþ. 
Ó íàñ õëîï'ÿ íà íîãè ç³ï'ÿëîñü — 
³ âæå ïðèòüìà õàïàºòüñÿ çà çáðîþ. 

Ìè — õòî çà êîãî, ìè — íå õòî êîãî. 
² öÿ â³éíà, — íå ÿ ¿é áóâ ïðèçâ³äöÿ. 
Ìîñüïàíñòâî éäå ãóðòîì íà îäíîãî. 
À íàø îäèí ³ ÷îðòà íå áî¿òüñÿ. 

Àáè ÿêèé ïåðåä ñîáîþ êîð÷ — 
ï³âñîòí³ â³éñüêà ïîëåò³ëî á ñòîð÷. 

Õòî éøîâ íà íàñ, òîé ïîâåðòàâñÿ ç ´óëÿìè. 
Ó íàñ áàáè — ³ ò³ ñòð³ëÿþòü äóëÿìè. 

² âñå îäíî — â³êàìè ó ÿðì³. 
Óñ³ì ÷óæ³. Äëÿ ñâ³òó íåçíà÷óù³. 
×è ùî í³ÿê íå âèðâåìîñü ñàì³. 
×è ùî ó íàñ ñóñ³äè çàãðåáóù³. 
Ìè, â³ëüí³ ëþäè â³ëüíî¿ çåìë³, 
òàâðî ïîðàçêè ìàºì íà ÷îë³. 

ÌÎÉÑÅÉ ÍÀÐÎÄ ÑÂ²É Â²Â ×ÅÐÅÇ ÏÓÑÒÅËÞ. 
Ïîñëàâ Ãîñïîäü ¿ì âîäó çà òðóäà. 
À â íàñ ÿêó íå âäàðèø êàéëîì ñêåëþ — 
ç³âñþäè ðèíå êðîâ, à íå âîäà. 

Âîíè õî÷ ìàëè ç íåáà ÿêó ìàííó. 
Òàêè æ ïóñòåëÿ á³ëüøà çà ñòåïè. 
Ãîñïîäü ¿ì çåìëþ äàâ îá³òîâàííó 
³ ìîðå ïåðåä íèìè ðîçñòóïèâ! 

ß æ íå Ìîéñåé. Íàðîä — íà ðàí³ ðàíà. 
Ìîº ÷îëî ïîáèëà ñèâèíà. 
Êóäè ³òè? Çåìëÿ îá³òîâàííà — 
âîíà æ ï³ä íàìè, íàøà, îñü âîíà! 

Òà ùå æ ÿêà, ì³é Ãîñïîäè, áàãàòà! 
˳ñàìè ùåäðà, çåðíîì çîëîòà. 
̳öíà çåëîì, ñêîòèíîþ ðîãàòà. 
Íàðîäîì äîáðà, â³ðîþ ñâÿòà. 

Õòî òóò íå æèâ! 
              À â íàãîðîäó 
õòî âäÿ÷åí áóâ êîëè öüîìó íàðîäó?! 

×ÓÆÈÍÖ² ÑÊвÇÜ ÏÎѲËÈ ÍÀز ÃÐÀÄÈ. 
²ì'ÿ äàëè íàì — õëîïè, ìóæèêè. 
Íà íàñ ëåæèòü òàâðî ò³º¿ çðàäè, 
ÿêîþ íàñ âæå çðàäæåíî â³êè. 

Äëÿ íèõ ö³ çåìë³ ò³ëüêè ëàñèé êóñåíü. 
Òà ëþä ñóìèðíèé äåñü òàì ïî õàòàõ. 
Æèëè-áóëè. Îá'¿ëè íàñ ÿê ãóñ³íü. 
Ùå é ïîãàíüáèëè ïî óñ³õ ñâ³òàõ. 

ÂÑÅ ÍÀÌ ÂÈÏÎÌÈÍÀÞÒÜ ÂѲ ÍÀز ÇËÎIJßÍÍß. 
Äå, ùî, êîëè ³ ñê³ëüêè — âèçáèðóþòü äî êðèõò. 
À ñê³ëüêè ìè çàçíàëè íåëþäñüêîãî ñòðàæäàííÿ? 
À ñê³ëüêè ò³ ÷óæèíö³ ñïîä³ÿëè íàì êðèâä?! 

×è ìè ÷èíèëè óòèñê 
                 ñóñ³äàì, ¿õí³é ìîâ³? 
Áóâ ì³é íàðîä ñï³âöåì ³ ñ³ÿ÷åì. 
ß âñå çðîáèâ áè áåç ïðîëèâó êðîâ³. 
Òàê âè æ ïðîéøëè âîãíåì òóò ³ ìå÷åì! 

Âè êàæåòå: ìè òåìí³. Âè êàæåòå: ïîãðîìè. 
Àëå ÷îìó æ íå ÷óòè ç ïðàâäèâèõ âàøèõ ïàù 
ïðî òèõ ïîãðîì³â ÷îðí³ áóðåëîìè, 
ÿê³ â÷èíèâ ×àðíåöüêèé òóò ³ Ëàù?! 

Ùî âæå â³êè íåìà îä âàñ ðÿòóíêó. 
À ùå çâåòåñÿ ëèöàð³, áóíäþ÷í³ ïàâè÷³. 
Õàí ïàëèòü ñåëà õî÷ äëÿ ïîãðàáóíêó, 
à Ðàäçèâ³ëë — äëÿ ñâ³òëà óíî÷³! 

Òàê íàñòóïèëè ö³é çåìë³ íà ãðóäè, 
ùî é ñòîã³í âæå íå âèðâåòüñÿ ç ãðóäåé. 
Êíÿçü Âèøíåâåöüêèé â³øຠïîâñþäè, 
à Ëàù ó öåðêâ³ âèð³çàâ ëþäåé. 

Öå æ òðåáà ìàòè ñàòàíèíñüêèé íàì³ð, 
÷à¿òü â ñîá³ íåâèë³êîâíèé ñêàç, 
ùîá òÿæêî òàê çíóùàòèñÿ íàä íàìè 
òà ùå é ó âñüîìó çâèíóâàòèòü íàñ! 

Õ³áà ùî ìåðòâèé òóò áè íå ïðó÷àâñÿ 
â ãàäþ÷èõ ïóòàõ âèçèñêó é ëèõâè. 
Æèâóòü áåç â³í÷àííÿ. Âìèðàþòü áåç ïðè÷àñòÿ. 
ijòåé íå õðåñòÿòü. Çàìêíåíî öåðêâè. 

Âæå äîïåêëè íàñ äî æèâî¿ ðàíè. 
Äåðóòü ïîäàòêè ç ïîëÿ, äâîðó, ñòð³õ. 
Öüêóþòü ëþäåé. Çäàþòü â îðåíäó õðàìè. 
² ìîâó íàøó ìàþòü äëÿ çëîâò³õ. 

Íó, òî é ä³éøëî äî êðîâ³, äî øàáåëü. 
Àðìà´åääîí. Çáóâàºòüñÿ ïðîðî÷å. 
À âæå êîëè ç³ðâàëîñÿ ç ïåòåëü, 
òî âæå ïî ëþäñüêèõ äîëÿõ ïðîãóðêî÷å. 

² ÒÎÉ ÍÀÐÎÄ, ² ÒÀÊ ÏΠѲÒÓ ÃÍÀÍÈÉ, 
ñóìíèé íàðîä, ùî ñâ³òó äàâ Õðèñòà, — 
î Áîæà Ìàòè, çìèëóéñÿ íàä íàìè! 
Äàé ðîçóì â ñåðöå é ïðàâäó íà âóñòà. 

×è ìè êîëè òîé á³ëü ñòðàøíèé çàãî¿ìî? 
Âçàºìíà êðèâäà — òî âçàºìíèé ãð³õ. 
Áî ¿õí³ òåìí³ íàñ ââàæàþòü ´îÿìè, 
à íàø³ òåìí³ îáçèâàþòü ¿õ. 

×è âèíåí òîé ñêðèïàëü ÷è áàëàãóëà, 
÷è âèíåí õë³áîðîá òîé ÷è êîáçàð, 
ùî ñåðåä íàñ º Ëèñåíêî, âîâãóðà, 
à ñåðåä íèõ — âèçèñêóâà÷, ëèõâàð?! 

Âñå âèíåí ÿ. Âñ³õ ìóñèâ çàõèñòèòè. 
² òèõ, ³ òèõ. ² òèõ â³ä òèõ ³ òèõ. 
Ìåíå, ëþäèíó, ìîæíà íå ïðîñòèòè. 
Àëå íàðîäè?! Ðàäè âñ³õ ñâÿòèõ… 

ÓѲ ÍÀÐÎÄÈ, À ²ÄÒÀÊ ² ̲É, 
ó ÷îìóñü âèíí³, ñêî¿âøè é íå ñêî¿âøè, 
ÿê âèíåí òîé ñâÿòèé Âàðôîëîì³é 
çà òå Âàðôîëî쳿âñüêå ïîáî¿ùå. 

Î ãîðå íàì!.. ß âæå ÿê ò³ ïðîðîêè, 
ùî ÷àñîì áîæåâîë³ëè ç æàëþ. 
ß çíàþ ñâ³é íàðîä. Êëÿíó éîãî ïîðîêè. 
Àëå çà íüîãî Ãîñïîäà ìîëþ! 

À ÂÈ, ÙÎ ÇÂÈÊËÈ ÐÎÇÇßÂËßÒÈ ÏÀÙ², 
çëî÷èíñòâà íàø³ ìíîæèòè ñòîêðîò, — 
ïîá³éòåñü Áîãà! Âè í³÷èì íå êðàù³ 
çà ì³é ñóìíèé çàöüêîâàíèé íàðîä. 

À âò³ì, íåõàé. Äîðîãà ïðàâäè äîâãà. 
Óñ³ óñ³ì âòîâêìà÷óþòü ñâîº. 

Ó âñåïðàâóþ÷îãî Áîãà 

óñå çàïèñàíî ÿê º. 

ÌÈ ÇÀ ÑÂÎ¯Ì ÍÅÏÅÐÅÁÓÒÍ²Ì ÃÎÐÅÌ 
âñå ïðî ñâîº ãîâîðèì ³ ãîâîðèì. 

À ÿê ïèëüí³øå ãëÿíóòü íàâêðóãè — 
âñå õòîñü êîìóñü íà ñâ³ò³ âîðîãè. 

Äîáðîì í³äå íà ñâ³ò³ íå çàâ³çíî. 
Çàêîí â³éíè, òÿæêà éîãî õîäà. 
×è ò³ ïàíè, ïîâáèðàí³ â çàë³çî, 
÷è òà â øàïêàõ áàðàíÿ÷èõ îðäà. 

ͳõòî í³äå íàæèâîþ íå çíåõòóº. 
Õ³áà ëèø õàí ïóñòîøèòè ìàñòàê? 
À êîðîë³ íå â³ääàþòü ëàíäñêíåõòàì 
íà ïîãðàáóíîê ñåëà ³ ì³ñòà? 

Öå ¿õ ïëàòíÿ. Òîæ õàí ³ ñóíå ïîòîïòîì 
³ ä³ëÿòü çäîáè÷ õàíñüê³ âîÿêè. 
Àëå äå³íäå çàïîðâàëè á çîëîòîì. 
À â íàñ ÿêå òóò çîëîòî? Ƴíêè. 

ÁÓËÎ ÂÑÜÎÃÎ, À ÁÓÄÅ ÙÅ ÂÑÜÎòØÅ. 
² ùî íå äåíü — âñå ã³ðøå, é ã³ðøå, é ã³ðøå. 

Òî ìîð, òî ìóð, òî ãîëîä, òî â³éíà. 
Òî ç íåáà ãð³ì, òî â ïîë³ ñàðàíà. 

Òî ãí³â öàðÿ. Òî ëàñêà êîðîëåâà. 
Òî çíîâ ÿêàñü ÷óæèíñüêà êàáàëà. 
À çâ³äóñ³ëü — òî õèæ³ ê³ãò³ ëåâà, 
òî äçüîá çîêëþ÷åíèé îðëà. 

² ÏÎÊÈ ÌÈ ÇÁÅÐÅÌÑß ÍÀ ÏÎÒÓÃÓ, 
÷óæèõ êîðîí çàäóðåí³ ï³ääàíö³, — 
ïàíè òîðãóþòü. 
             Ç Áðåñòà ³ ïî Áóãó 
ïëîòè ëàøòóþòü íà äàëåêèé Äàíö³ã. 

×óæ³ òà ïðèéøë³, âæå òóò óêîð³íåí³, 
òà ùå é ñâî¿õ ïðè÷àºíå êóáëî 
òàê âèðèïàëè äâåð³ Óêðà¿íè — 
àæ õîëîäîì ç ªâðîïè ïîòÿãëî. 

Íåìຠâæå ìåäîâî¿ çåìë³. 
Ðîçíèùèëè ïàíè ³ êîðîë³. 

Îò ùî â íàñ º — ìîãèëè òà é ìîãèëè. 
Òà ×îðíèé Øëÿõ ç íåâ³ëüíèöüêèì ïëà÷åì. 
Öüîìó íàðîäó ñâ³ò óæå íåìèëèé 
â³ä çàéøëèõ âáèâöü ³ â³ä ñâî¿õ í³ê÷åì. 

×È ÒÎÉ ÊÎÐÎËÜ, 
             ×È ÒÅ ÌÎÑÊÎÂÑÜÊÅ ÖÀÐÑÒÂÎ, 
ÿêà ïî÷âàðà íå ïîñÿäå òðîí, — 
íó ùî òè ñêàæåø, í³ îäíå ìîöàðñòâî 
íå õî÷å áðàòè íà ãåðáè âîðîí! 

Óñå îðëè, âñå ïòèö³ ãîíîðîâ³, 
àáî ùå ñîê³ë ÷è ñòð³ëà ³ ëóê. 
Àëå æ ïðîëèâøè ñò³ëüêè òî¿ êðîâ³, 
óæå á ¿ì ëè÷èâ äâîãîëîâèé êðóê! 

ÏÓÑÒÅËÜÍÈÉ ØËßÕ ÇÃÓÁÈÂÑß ÄÅÑÜ ÍÀ ÎÂÈIJ. 
Ñïîâçຠêðó÷à â ãëèíèùà ðóä³. 
À ñïåêà äàâèòü ÿê äóøà áåç ñïîâ³ä³. 
Ìàëþº ïàì'ÿòü êîëà ïî âîä³… 

×È Á'ÞÒÜ ÙÅ ÄÇÂÎÍÈ Â ËÀÂв ÍÀ ÄDzÍÈÖ²? 
×è âæå äîá³ã äî Êðèìó òîé á³ãóí? 
×è ïðèíö Êîíäå ñèäèòü ³ùå â òåìíèö³? 
Ùî ç ìî¿ì â³éñüêîì? ×è æèâèé Áîãóí? — 
í³÷î íå çíàþ. Êàðêຠíàä íàìè. 
² ë³ñ øóìèòü. Îöå ³ âåñü ì³é ñâ³ò — 
îöÿ ôîðòåöÿ é äåñü òàì çà òåðíàìè 
îòîé ºäèíèé ï³äçàì÷àíñüêèé ä³ä. 

ÊÎËÈÑÜ, ÁÓËÎ, ÒΠϲØÈÉ, ÒÎ ÊÎÌÎÍÍÈÉ. 
² í³ìåöü ìàíäðóâàâ, ³ êè¿âñüêèé ñïóäåé. 
Òåïåð öåé øëÿõ áåçëþäíèé, áåçãîìîííèé. 
Îòàê êîëèñü íåç÷óºìîñÿ, äå é 
ïîä³ëàñÿ òà íàøà Óêðà¿íà. 
² ëþäè áóäóòü, òà óæå íå ò³. 
Ëèø äåñü òàì òóãà ó ñòåïàõ ÷à¿íà 
òà ðóøíè÷îê çîòë³ëèé íà õðåñò³… 

ÍÅÌÀ ØÐÀÌÊÀ — ÍÀ²ÄÓÞÑÜ ÄΠIJÄÀ. 
Îò äå ìåí³ ùå äîáðå, òàê öå òóò. 
² ãðóøà º, ³ õòî æ éîãî ïðîâ³äà? 
² ìàëüâè — çäè÷àâ³ëè, à öâ³òóòü! 

Öåé ä³ä ãîí÷àð íà ãåòüìàíà ëèõèé. 
Âñå ëຠÕìåëÿ, ùî òàêà ðîçðóõà. 
²ç íèì íå ïîáàëàêàºø, ãëóõèé. 
×è, ìîæå, çâèê, ùî âæå í³õòî íå ñëóõà. 

Âñå êðóòèòü êðóã ñâ³é ³ ãóäå ÿê äæì³ëü. 
À ëຠòàê, ùî ãîä³ é ïîâòîðèòè. 
Íó, à ùî ÿ ³ º òîé ñàìèé Õì³ëü, 

÷åé íå ïîòðåáà ãîâîðèòè. 

ÄÎÂÎÞÂÀÂÑß, ÕÀÉ ÁÈ ÉÎÌÓ ÃÐÅÖÜ. 
Ïðèçâ³â ëþäåé ³ùå äî 'äíî¿ ïàñòêè. 

×è öÿ ïîðàçêà — öå óæå ê³íåöü? 
×è ëèø ïî÷àòîê ³íøî¿ ïîðàçêè? 

ÁÎÆÅ ÌÈËÈÉ, ßÊ ÇÎв ѲÒßÒÜÑß! 
Äåñü òàì Ñóáîò³â, äåñü òàì ѳ÷… 
Ó Âîëèí³ º îêî Ñâ³òÿçÿ. 
Âîíî òàêîæ äèâèòüñÿ â í³÷. 

Âæå ÷óòè ç ïóù³ ëèïó ïåðåêâ³òëó. 
ͳ÷íîãî íåáà íåçãëèáèìà òâåðäü. 
ß ñëóõàþ âíî÷³ ïðàâ³÷íèé ãîëîñ â³òðó. 
Ùîñü ñòîãíå ó äâîð³. Òî õîäèòü ìîÿ ñìåðòü. 

Ñëàâåòíî æèâ. ʳí÷àþ ñ³ðîìàøíå. 
Ìî¿õ äóìîê áåçñîííèõ ÷îðòîðèé. 

ßê âèº â³òåð, íà÷å éîìó ñòðàøíî 
³ íà÷å ñóìíî, íà÷å â³í ñòàðèé. 

ÁÎÞÑß ÍÎײ, Â Í²É ÍÅÌÀª ÄÍÀ. 
Æèòòÿ ïðîæèâ — ³ îñü ìî¿ íàáóòêè. 
Äóøà ³äå ñàìà ñîá³ îäíà 
êð³çü äåíü ³ í³÷, ³ ñïîãàäè, ³ ñìóòêè. 
  

Òî äåñü êðè÷àòü íà çãàðèùàõ ñè÷³. 
Òî âèº âîâê, òî â³òåð âèº â ïîë³. 
Òà ùå òîé ëèöàð. Ãëÿíåø óíî÷³ — 
à â³í ëåæèòü. Ñàõíåøñÿ ìèìîâîë³. 

ÍÅÌÀ ÆÈÒÒß Â ÒÀÊÎÌÓ ÆÈÂÎÒ²ÍͲ. 
̳æ íàìè õîäÿòü ïðèâèäè ³ ò³í³. 
Ïî ñõèëàõ ï³äêðàäàþòüñÿ âíî÷³ 

ÿïèíóâàò³ ñêîð÷åí³ êîð÷³. 

² ÑÍßÒÜÑß ÑÍÈ, òÐʲز Â²Ä ÐÎÏÈ. 
Âîíè êðè÷àòü ÿê çàòêíóò³ ÷îïàìè. 
Ìåí³ ïðèñíèëèñü â ïîë³ ÷åðåïè, 
ïî ñàìèé îáð³é — ïîëå ç ÷åðåïàìè. 

¯õ âèâåðòàþòü ç ´ðóíòó ëåìåø³. 
À ïîëå çàðîñòຠáëåêîòîþ. 
Âèä³ííÿ ñòåìí³ëî¿ äóø³, 
àæ ãóáè îáêèï³ëè ã³ðêîòîþ… 

×ÅÊÀÞ ËÈÕÀ. DzÄÓѲËÜ. ÙÎÌÈÒ². 
Á³äè ÷åêàþ. Ãîðÿ. Çâ³äóñ³ëü. 
Âæå ç³ðî÷êè íà ÷îðí³ì îêñàìèò³ 
×óìàöüêèì Øëÿõîì ðîçñèïàþòü ñ³ëü. 

×îãî ìåí³? Íàæèâñÿ ÿ äîâîë³. 
ßê ãàðíî ïàõíå ñ³íî ìîëîäå! 
Òà ò³ëüêè ÷àñîì äð³áêà òî¿ ñîë³ 
ìåí³ ç íåáåñ ó î÷³ ïîïàäå… 

À ²ÄÜÌÀ ÂÑŠDzÄÄÀËÅÊÈ. 
Òåðíîâó õóñòêó ïîâ'ÿçàëà. 
— Íå ãðèìàé íà ìî¿ äóìêè. 
ß ùå æ í³÷îãî íå ñêàçàëà. 

Òà é êàæå: — ß âæå ó òàêîìó â³ö³, 
ùî âæå ñèäæó ÿê ïòàøå÷êà íà â³òö³. 
Îöå ñì³þñü, áàëàêàþ, êëþþ, 
à çàâòðà — ïóðõ! — òà âæå ³ ó ðàþ. 

Òî ùî, é í³÷îãî. ² íå áóäå â³äüìè. 
ͳõòî òåáå íå ãðèçòèìå, òà é âñå. 
À õòî æ òåáå, ñàìîòíüîãî, îá³éäå? 
À õòî æ òîá³ ïî¿ñòîíüêè âíåñå? 

Ö²ª¯ ÍÎײ ÕÒÎÑÜ ËÎÌÈÂÑß Â ÁÐÀÌÓ. 
Áðîäÿ÷èé öèãàí íî÷óâàòü çàáð³â. 
² öèãàí÷à, í³ ãîëå, àí³ âáðàíå, 
ïðîñèëî ¿ñòè. ß éîãî ïðèãð³â. 

³í, ìîæå, é çëîä³é. 
             Ùî â íàñ êðàñòè çðåøòîþ? 
Ùî, êð³ì äóø³ ³ùå â íàñ ãðàáóâàòü? 
Ñ쳺òüñÿ öèãàí áëèñêຠñåðåæêîþ: 
— Òóò — êàæå — ê³íüìè ïàõíå. 
                     Íå òðåáà ï³äêóâàòü? 

Îòàê ìè é æèâåìî, íà þøö³ òà íà ðèáö³. 
Êóïèâ ó ä³äà ùå îäíå ãîðíÿ. 
² öèãàí ç öèãàí÷àì, 
                  ïîãðàâøè íàì íà ñêðèïö³, 
³ùå ëèøèâñÿ. ² íå âêðàâ êîíÿ 

ØÐÀÌÊÎ ÑÊÀÇÀÂ, ÙÎ ÂÈØÍÅÂÅÖÜÊÈÉ ÂÌÅÐ. 
Ïðåäèâíî âìåð, òàêèì ðàïòîâèì ðîáîì. 
Ùîñü ÷èìñü çàïèâ ç ïàíàìè ó ÷åòâåð — 
â ñóáîòó â³éñüêî âæå ³äå çà ãðîáîì. 

Éîãî âåçóòü â ïðîñìîëåí³é òðóí³, 
ó Âèøíåâåöü, ùîá âñòèãíóòè äî ñìåðêó 
Ïðèéøîâ ê³íåöü òàêîìó ñàòàí³. 
Áåçñëàâíî âìåð, íå ëèöàðñüêîþ ñìåðòþ. 

Íà í³ì êàïòàí, ïàíòîôë³ ³ êîâïàê. 
Âæå íå ãóñàðñüêà îä³æ, íå êðèëàòà. 
Ðèäຠâ³éñüêî äîáëåñíå, — ùå á ïàê! 
Êîëè ùå ñâ³ò òàêîãî âðîäèòü êàòà? 

Ïî çëèâ³ é äîñ³ íå ïðîòðÿõëèé øëÿõ. 
Áàãíþêó ì³ñÿòü êîí³ äîâãîõâîñò³. 
Òðóíà ç ìåðöåì äâèãòèòü íà ñòðóãóëÿõ, 
íå äîäຠïîâàãè éîãîìîñö³. 

ÌÅͲ Öß Â²ÑÒÜ ÁÓËÀ ßÊ ÃÐ²Ì ²Ç ÍÅÁÀ. 
ß òèõî ìîâèâ, ò³ëüêè ³ âñüîãî: 
— Õâàëèòè Áîãà, ÿ äîæèâ çàíåïàäó 
ñòðàøíîãî âîðîãà ñâîãî! 

Íå ïîãëóìëþñÿ ³ íå â³äîìùó — 
ùî ó ïàíòîôëÿõ, ùî òàê³ äîñï³õè. 
ªäèíèé Áîæå, äà íå äîïóùó 
â ñâîºìó ñåðö³ òåìíî¿ çëîâò³õè! 

Íà ñð³áëÿíó ³êîíêó ïîìîëþñü. 
Íà êàì'ÿíîìó ëîæ³ ïîñòåëþñü… 

Ãëèáîêà í³÷. ³êîíöå ÿê á³ëüìî. 
Çáðîÿð ³ äæóðà ñïëÿòü âæå, ïîìîðèëèñü. 
² ëèöàð ñïèòü. Ìè ìèðíî æèâåìî. 
Íà òîìó ñâ³ò³ âñ³ âæå ïîìèðèëèñü. 

ÍÓ, ÎÒ ÓÆÅ ² ÂÎÐÎÃ Ì²É ÏÎÌÅÐ. 
Ìåí³ á ðàä³òè. Ðàäîñò³ íåìàº. 
ßêèéñü ÿ âåñü ïîòîâ÷åíèé òåïåð, 
Ùî âæå àæ äóøó õîëîäîì ïðîéìàº. 

Âàæêà ìåí³ õâèëèíà ìîÿ êîæíà. 
Çäîðîæèâñÿ, ïîðà á ³ ïðèïî÷èòü. 
Ó ×èãèðèí — ÷îãî? Ó Ñóáîò³â — íå ìîæíà. 
Òàì êîæíà ð³÷ ó õàò³ Ãåëåíîþ êðè÷èòü. 

Òàì âñå ìåí³ ñòðàøíå. Òîé øëÿõ ï³ä ÿâîðàìè. 
Òîé ð³äíèé ìåí³ ä³ì, ùî òàê éîãî áåð³ã. 
Òàì ê³íü òîé çà³ðæå. Òàì øèáåíèöÿ áðàìè. 
Òàì çðàäîþ îñêâåðíåíèé ïîð³ã. 

×È ÍÀ ÒÂÅÐÄÎÌÓ ÑÏÀÒÈ ß ÎÄÂÈÊ? 
×è òàê ÷îãîñü… Ëåæó, äèâëþñÿ â ìîðîê… 
Äóøèâ ìåíå ï³ä ðàíîê äîìîâèê. 
Ïðèñíèëîñÿ, ùî âïàâ íà ìåíå ñâîëîê. 

À â³äüìà ìåíå áóäèòü, à â³äüìà ïðèïàäàº: 
— Òà âñòàíü, òà ç'¿æ, òà âèïèé, õî÷ âèëàé, õî÷ çàâèé! 
Îé Áîæå, ùî ðîáèòè? Ëþäèíà ïðîïàäàº. 
ßê ïèâ, òî áóëî êðàùå. Õî÷ âèäíî, ùî æèâèé. 

ÑÏÀÑÈÁ² ²ÄÜ̲, ÂÑ²Õ ÍÀÑ ÒÓÒ ÄÎÃËßÍÓËÀ. 
Òåïåð ï³øëà, ³ äåñü ¿¿ íåìà. 

Âíî÷³ òóò õîäèòü ïàí³ ïîðöåëÿíîâà. 
Àëå æ âîíà ñâî¿õ ãîñòåé ïðèéìà. 
  

Ðóäèé ìèñëèâåöü ñõîäèòü ç ãîáåëåíà. 
Ò³íü ñàæîòðóñà ç êîìèíà êîâçíå. 
À öå âíî÷³ ïðèõîäèëà Ãåëåíà, 
àëå êð³çü ë³ä íå áà÷èëà ìåíå… 

ÂÅÄÅ ÂÆÅ ÄÆÓÐÀ ÊÎÍÅÉ ÄΠвÊÈ. 
Çáðîÿð íà âåæ³ õðåñòèòüñÿ. Ñâ³òàº. 
Íåìຠâ³äüìè. Ò³ëüêè ¿æàêè. 
Ùîñü äîâãî â³äüìà íà öåé ðàç ë³òàº. 

Áóëî, é ðàí³øå äî ì³ñòå÷êà éäå, 
îáâ'ÿæå ëèêîì ïîñòîëè ñòðàïàò³. 
— À äå æ ì³òëà? — ïèòàþ. 
Êàæå: — Å! 
Íàéçë³ø³ ç íàñ ë³òàþòü íà ëîïàò³. 

Ö²É Â²ÄÜ̲ ß ÁÀÃÀÒÎ ×ÈÌ ÇÀÂÄß×ÓÞ. 
ß âæå ¿¿ íå ìàþ çà ÷óæó. 
Ó Ïîëüù³ ïàëÿòü â³äüì. 
       íàñ ëîâëÿòü íà ãàðÿ÷îìó. 
À ÿ â ïîâàç³ ïðè ñîá³ äåðæó. 

Âîíà æ, âëàñòèâî, â³äüìà íå ðîæäåíà. 
Òî ¿é íà ñòàð³ñòü ïðèëó÷èâñÿ äàð. 
Ç äîð³ã â³éíè ïðèáèëàñÿ äî ìåíå. 
ß ¿é ïðèòóëîê â Ñóáîòîâ³ äàâ. 

Àëå íà ùî âæå â³äüìà íåçëîáèâà, 
À é òà ÷îãîñü Ãåëåíó íå çëþáèëà, 
òà òàê óæå ³ ¿çäèòü ïðè ìåí³. 
Âñå ÿêåñü ç³ëëÿ âàðèòü â êàçàí³. 

² ÊÎËÈ ÍÀÄ ÇÀÌÎÑÒßÌ 
                  ÏÓÑÒÈËÈ ÂÎÃÍÅÍÍÎÃÎ Ç̲ß, 
³ êîëè â³í âêóñèâ ãîëîâîþ ñâîãî õâîñòà, 
òî ñêàçàëà â³ùóíêà: — ³äñòóïàéòå, áî ñâ³ò çàçè쳺. 
Íå ïðåçìîæåòå òóò. À çèìà óïàäå òîâñòà. 

À ï³ä Êîðñóíåì — í³. Òàì âîíà â³ùóâàëà óäà÷ó. 
² ï³ä Ëüâîâîì ñêàçàëà: 
                     — Òè äëÿ íüîãî íå ìå÷, à ùèò. 

Ïðî Ãåëåíó íå â³ðèâ. ͳêîëè ñîá³ íå ïðîáà÷ó. 
À âîíà âæå ìîâ÷àëà. Ðóêîþ ìàõíå ³ ìîâ÷èòü. 

ÂÍÎײ Ó ÏÓÙ² ÏÓÃÀ× ÐÅÃÎÒÀÂ. 
Êàì³ííèé ëèöàð â ì³ñÿö³ çëîâ³ñíèé. 
Ìåí³ ñüîãîäí³ ñíèëîñÿ: â³í âñòàâ. 
ѳâ òà é ñèäèòü, ç ãðîáíèö³ íîãè çâ³ñèâ. 

Îáëè÷÷ÿ â íüîãî ñ³ðå, êàì'ÿíå, 
à çóáè — í³áè õî÷å ìåíå ç'¿ñòè. 
ßê çàêðè÷èòü: — Òâ³é ïðåäîê âáèâ ìåíå! 
— Îòî, — êàæó, — íå òðåáà áóëî ë³çòè. 

ÂÆŠʲËÜÊÀ ÄͲ ×ÎÃÎÑÜ ÍÅÌÀª ²ÄÜÌÈ. 
Ôîðòåöÿ ñïèòü, ³ ñíè ¿¿ ñóìí³. 
² êîñòîêðèë³ êàæàíè ³ç ï³òüìè 
íàä ãîëîâîþ øóðõàþòü ìåí³. 

Óïàëà ç³ðêà. Ïèñêຠñèíèöÿ. 
Ï'º òèøó í³÷ ç Âåëèêîãî Êîâøà. 
Âæå íàâ³òü ñîí ïðî âîëþ íå ïðèñíèòüñÿ. 
òàêà â ëþäèíè çí³÷åíà äóøà. 

ÀÆ ÎÑÜ — ÏÐÈÉØËÀ. ÑÈÄÈÒÜ ÏÐÈ ÊÀÇÀͲ. 
Çâàðèëà ùîñü. Ñîðî÷êó ïîëàòàëà. 
— Òè äå áóëà, ó Ïàâîëî÷³? — ͳ. 
Íà Ëèñó Ãîðó íà ì³òë³ ë³òàëà. 

Ïîâîðóøèëà ïîï³ë êîöþáîþ. 
Ïðèãàñëèé õìèç çàæåâð³â, çàäèì³â. 
— ß òðåò³é ãîä âæå ¿æäæó çà òîáîþ. 
Ìàáóòü, ïîðà âåðòàòèñÿ äîì³â. 

Öå æ ÿ â ÷àêëóíñòâ³ ìàâ ñâîþ ëþäèíó, 
à é òà ïîêèíå. Æàëü, ùî íå êàæè. 
Îòîæ ó ÷îðíèé äåíü, â ëèõó ñâîþ ãîäèíó 
ÿ ¿é ñêàçàâ: — À òè ïîâîðîæè. 
Àëå ãëÿäè, ó ç³ëë³ òàì íå áàáðàé. 
Ùîá âñå áóëî ÿê ñë³ä, ùîá íå ÿêàñü òàì òëÿ. 
Òè âèêëè÷ ìåí³ äóõ ïîëêîâíèêà Íåáàáè. 
Ïðàâäèâèé áóâ êîçàê, íå çáðåøå é çâ³äò³ëÿ. 

ÒÎIJ ÂÎÍÀ ÂÇßËÀÑß ÇÀÌÎÂËßÒÈ 
íà øêóð³ öàïà é ÷îðíîãî òåëÿòè — 
      ç ãîðè Îñ³ÿíñüêî¿ 
      òðàâè ñâÿòîÿíñüêî¿, 
íà ÷îðíå êîð³ííÿ, ãîðîâå êàì³ííÿ — 
ïðèãîòóâàëà ñâîº âàð³ííÿ — 
òîâ÷åíå ç³ëëÿ, ñóøíþ ³ âçâàðè, 
ÿê³ñü íàñòî¿ é â³äüîìñüê³ ÷àðè. 

³äòàê, çì³øàâøè âñ³ îò³ äåêîõòè, 
ðîçïî÷àëà ñâî¿ ÷àêëóíñüê³ ä³¿: 
— Âî ³ì'ÿ 'öÿ ³ ñèíà, ³ òîãî, õòî 
âíóøèâ äèòÿ ïðåíåïîðî÷í³é ijâ³. 

ϳøëà ïî êîëó, ÿê â ñ³÷êàðí³ ê³íü: 
— Êîçàê Íåáàáî, îá'ÿâëÿéñü, àì³íü! 

² ÒÓÒ Ï²ØΠßÊÈÉÑÜ Ó ÏÎ˲ ÃÓÊ. 
Ó êàçàí³ çàêëåêîò³ëè áóëüêè 
² äóõ ç'ÿâèâñÿ, áåç îáîõ áåç ðóê. 
àæ íå áóëî ÷èì çàïàëèòè ëþëüêè. 

Òàê îñü ÷îìó òåáå, ñåðäåãó, âáèòî! 
Âæå íå áóëî ÷èì áèòèñü, îðëå íàø… 
Ñòî¿òü Íåáàáà, òüìàâèé, ìîâ êð³çü ñèòî. 
Íà øè¿ ì³äíèé õðåñòèê-ëåáåðäàø. 

Êð³çü íüîãî äâ³÷³ ïðîëåò³â êàæàí, 
äîâêîëà âñå ùîñü áëèìàëî é êàäèëîñü. 
² Äóõ ñêàçàâ: 
            — Âåëèêèé ìóæ Áîãäàí. 
Òà âðÿòóâàòè êðàé ñâ³é íå ñóäèëîñü. 

Ùå çî äâà ðàçè â³í çàäàñòü ¿ì õëîñòè. 
Ùå íàîñòàíêó øàáëåþ ñìàëüíå. 
² ùîá íàâ³ê ïîçáóòèñü Éîãîìîñòè, 
öàðåâ³, íåîáà÷íèé, ïðèñÿãíå. 

Ñâîº ãåòüìàíñòâî ñëàâíå îñîðîìèòü, 
çâåäå íàäîâãî ç äîáðî¿ òðîïè. 
— À ùî æ Áîãóí? 
              — ³í øàáëþ ïåðåëîìèòü, 
îá çåìëþ áðÿçíå ³ ìàéíå â ñòåïè. 

² áóäå ì³ñòî çâàòèñü Ïåðåÿñëàâ. 
² áóäóòü ïëóãà ïåðòè ãðå÷êîñ³¿. 
² òðè çîð³ äèâèòèìóòüñÿ â ÿñëà. 
² Óêðà¿íà æäàòèìå Ìåñ³¿. 

Íå ðàç ïîâñòàíå, àëå âñóº, âñóº! 
×îðíèëüíó ëæó ïîðîäèòü êàëàìàð. 
Óñ³õ îäóðèòü, âîëüíîñò³ ñêàñóº, 
çàäàâèòü âñå ï³äøèòèé ëèñîì öàð. 

Êîëè æ â³äí³ìóòü ó ëþäåé ³ ìîâó, 
êîëè â ñèá³ðàõ çàêàòðóïëÿòü ¿õ, 
äóøà Áîãäàíà â ðîçïà÷³ í³ìîìó 
íåñòèìå íåñïîêóòóâàíèé ãð³õ. 

— À âìðå æ â³í ÿê? 
                 — Òà í³áè íà õâîðîáó. 
— À ùî ïî âìåðòþ? 
                — Îøèáຠñòðàõ. 
Éîãî ×àðíåöüêèé âèâåðíå ³ç ãðîáó 
³ âèñòðåëèòü ç ãàðìàòè éîãî ïðàõ. 

— Ãåòüìàíè÷³? 
            — Âåëèêîþ ïå÷àëëþ 
óðâåòüñÿ ð³ä ³ çãàñíå ó ð³äí³. 
Òèì³ø çàãèíå â áèòâ³ ï³ä Ñó÷àâîþ, 
à Þð³é äåñü â òóðåöüê³é ñòîðîí³. 

— À ùå ñêàæè: îñü ðîê³â ÷åðåç äâ³ñò³ 
ÿêî¿ ñëàâè ãåòüìàí çàæèâå? 
— Íà çåìëþ ïðèéäå ãåòüìàí ñëîâà, 
Áîãäàíà ï'ÿíèì íàçîâå. 

Êàçàí êèïèòü, óæå ïî â³íöÿ ï³íè. 
Çàäóõà. Êîì³ð õî÷åòüñÿ ðîçäåðòè. 

— À ùå ñêàæè ïðî äîëþ Óêðà¿íè.- 
Êîçàê ñêàçàâ: 
            — ß ùå ðàç õî÷ó âìåðòè. 

² ÇÍÈÊ ÍÅÁÀÁÀ. ² ÇÀÏÀËÀ ÒÜÌÀ. 
Ëèø íåëèíü-äóá øóìèòü ó âåðõîâ³òò³. 

² äå ïðèòóëîê äëÿ äóø³? Íåìà. 
Àí³ íà öüîìó, í³ íà òîìó ñâ³ò³. 

ßʲ ÍÅÏÐÈÍÅÑÅͲ, 

ßʲ ÆÅÐÒÂÈ, 

ßÊÎÌÓ ÁÎÃÓ ÌÈ ÂÈÍͲ? 

Ìîðå ìåí³ ñíèëîñÿ, 
ìîðå ó áàãîâèíí³. 
À ÿ — óáèòèé, ëåæó íà äí³. 
² ð³çí³ ãàäè ëàçÿòü ïî ìåí³. 

Àæ ðàïòîì — ãð³ì. ² ï³äëåò³â äî õàòè 
ÇÅËÅÍÈÉ Ê²ÍÜ — ÑÒÐÀØÍÈÉ, ÎÃÍÅÄÈÕÀÒÈÉ. 
ÏÐÎÁÈ ÑÒ²ÍÓ ² ÏÅÐÅÊÈÍÓ ÑÍÈ — 
ÊÐÈÂÀÂÀ ϲÍÀ ÂÏÀËÀ ÍÀ ÒÈÍÈ — 
 ÇÅËÅÍ²É ÃÐȲ ÇÎв ̲ÄßͲ — 
² ×ÎÐÍÀ ƲÍÊÀ ÂÅÐÕÈ ÍÀ ÊÎͲ 

Ïðîêèíóâñü ÿ, çàêë³ïàâ ÿ òîðîïëåíî. 
Ó êóöîìó ñí³ ç ãàðÿ÷êè ùå íå îñòèã. 
Òîé ʲÍÜ ÇÅËÅÍÈÉ — öå òâîÿ ïîìñòà, Ãåëåíî? 
Ëåò³â, ëåò³â — 
             ³ òàêè â³í ìåíå ñïîñòèã! 

Íó, ùî æ, ÿ ãîòîâèé, ÿ ëÿæó éîìó ï³ä êîïèòà. 
Õàé â ò³ì'ÿ õâèöàþòü ³ðæàâ³ éîãî âóõíàë³. 
À òè ç òîãî ñâ³òó áóäåø, Ãåëåíî, êïèòè — 
öå ùî çà íåùàñòÿ êîð÷èòüñÿ òàì íà çåìë³? 

À ÷îðíà æ³íêà ìàéíóëà ìåí³ ìàíîþ. 
² âèä ¿¿ ÷îðåí, ³ îä³æ íà í³é ÷óäíà. 
Íó, ùî æ, êîëè òàê… ÿêùî öå óæå çà ìíîþ… 
òî ÿ æ õ³áà ùî… ïðè÷àñòèòèñÿ á ò³ëüêè, òà é íà 

ìîþ äóøó ³ ò³ëî… îäâåçè, êóäè òàì ãîäèòüñÿ… 
ßê êàçàâ öàð Äàâèä: ò³ñíî ìåí³ çâ³äóñ³ëü. 
Ó ðàþ áóëî á äîáðå, òà äóøà áîëèòü, ìîëîäèöå. 
À ó ïåêë³ ïðèñìàëÿòü, òî ÿ é ïðèçàáóäó öåé á³ëü. 

Àëå æ í³, öå íå Ñìåðòü ìîÿ, öå ³ùå íå çà ìíîþ. 
Öÿ æ³íêà ÷îìóñü çäàºòüñÿ òàêîþ çåìíîþ! 
Ñõèëèëàñü äî ìåíå, ïîêëàëà ìåí³ íà ñêðîí³ 
òàê³ ïðîõîëîäí³, òàê³ ëàñêàâ³ äîëîí³! 

×è öå ÿê³ñü ÷àðè? ×è ñí³â ãàðÿ÷êîâèõ ñâàâîëÿ? 
À, çäîãàäàâñÿ, öÿ æ³íêà — öå ìîÿ Äîëÿ! 

ÍÅ ÏÈØÍÀ ÏÀͲ, ÍÅ ÃÅËÅÍÀ, 
íå ðóæà, õòèâà ³ ï'ÿíêà, 
ïå÷àëüíà æ³íêà, íåäîãëåíóòà, 
ïðèìó÷åíà — àëå æ ÿêà! 

Òîíêî¿ ï'ÿñò³, ãîðäîãî íàäáð³â'ÿ, 
òàêèõ ñêîðáîòíèõ ³ øëÿõåòíèõ ðèñ! 
×è öå íà íå¿ â ñíàõ ñâî¿õ íàáð³â ÿ? 
×è ÿíãîë ì³é äî ìåíå ïðèõèëèâñü? 

Õòî ¿é ñêàçàâ ïðèéòè ó ö³ ðó¿íè? 
Õòî íàïîóìèâ òóò øóêàòè íàñ? 
×è öå äóøà ñàìî¿ Óêðà¿íè 
ïðèéøëà äî ìåíå â ì³é îñòàíí³é ÷àñ? 

³ùóíêà áàáà âñå íà ìåíå ãëèïà, 
ùîá ÿ ó ñëîâ³ ìèñë³ íå îäá³ã. 
— Òà öå æ âäîâà ïîëêîâíèêà Ïèëèïà, 
ÿêèé ³ùå ï³ä Êîðñóíåì ïîë³ã! — 
øåïî÷å â³äüìà. ×îâãຠñòàðåíüêà. 
Òàê îñü äî êîãî ¿çäèëà âîíà! 
— Öå æ Ãàííà. Öå æ ñåñòðà Çîëîòàðåíêà, 
³ç í³æèíñüêèõ ïîëêîâíèê³â. — 
                           Ñìóòíà 
öÿ ÷îðíà æ³íêà. Ìîâ÷àçíà ³ ãîðäà. 
Ëèáîíü, çàçíàëà âñ³õ ïîíåâ³ðÿíü. 
Òàêà, ìàáóòü, áóëà êíÿãèíÿ Îëüãà, 
êîëè çàãèíóâ êíÿçü ó äåðåâëÿí. 

² ÿ ïîäóìàâ: — Áîæå ì³é! Ñâÿòà. — 
Íà Ãàííó ãëÿíóâ ÿêîñü ïî-íîâîìó. 
Öÿ â³ðíà íàâ³òü ìåðòâîìó. À òà 
áóëà íåâ³ðíà ³ ìåí³ æèâîìó! 

ÍÀ ÄÐÓÃÈÉ ÄÅÍÜ ÁÓËÎ ÌÅͲ ÂÆŠ˲ÏØÅ. 
Ùîñü â³äüìà îäøåïòàëà îä ÷îëà. 
Õîäèëè íàâ³òü ç Ãàííîþ äî ë³ñó, 
âîíà ìåíå ÿê õâîðîãî âåëà. 

Êàæó — Äîæèâñÿ. Ãåòüìàí. Ïîëêîâîäåöü. 
ßêå, ìàáóòü, âèäîâèùå ñì³øíå! 
Âîäèâ ïîëêè, òåïåð ñàìîãî âîäÿòü. 
Âîíè òàêè óêîñüêàëè ìåíå. 

À Ãàííà êàæå: — ͳ, òè âèðèíàºø. 
Äóøà ç á³äè ÿê âåñëàìè ãðåáå. 
Òè âèäåðæèø, òè âèïëèâåø. À çíàºø, 
äå âïåðøå ÿ ïîáà÷èëà òåáå? 

Ó Êèºâ³, ïîçàòîð³ê, ó ãðóäí³. 
Êîëè òè â Áðàìó â'¿õàâ Çîëîòó. 
Òåáå ñòð³÷àëè þðìè âåëåëþäí³. 
Òîá³ êðè÷àëè: "Ñëàâà!" çà âåðñòó. 

Äçâîíèëè äçâîíè íà÷å íà Âåëèêäåíü. 
Ñòîÿâ íàä ì³ñòîì ìàëèíîâèé äçâ³í. 
Ñâî¿ì ëèöåì, òàêèì íåïîñïîëèòèì, 
òè âàáèâ ç³ð. Âñ³ æäàëè ïåðåì³í. 

Ìàõàëè, á³ãëè. Ì÷àëàñÿ ìàëå÷à 
Íà ãîðàõ ëèøòâè îá³ðâàâ Ïîä³ë. 
Òàêà òîä³ ñòîÿëà õîëîäíå÷à! 
Äàâíî íå çíàëè âæå òàêèõ ïîä³é. 

Î, ÿê òè ¿õàâ, ÿê òè ¿õàâ! 
ʳíü ï³ä òîáîþ ãîâîðèâ. 
Áóâ á³ëèé Êè¿â ï³ñëÿ â³õîë. 
Íàðîä òåáå áîãîòâîðèâ. 

Êîáçàð ñêëàäàâ íåóìèðóùó äóìó. 
Áóðñàöüêèé õîð ñï³âàâ òîá³ õâàëó. 
² ðîçõèòíóâøè æèâîïëîòè òëóìó, 
ëåò³ëî â³éñüêî â ñí³æíîìó ïèëó… 

À ïðèãðîìèëî æ! 
              Ëîìëÿòüñÿ ã³ëëÿêè. 
Öâ³òå æ³íêàìè Áîðè÷³â óçâ³ç. 
Áðîâàðíèêè, òêà÷³ ³ êîæóì'ÿêè. 
Öåõìèñòðè ãëèíè, ðîãó ³ êîë³ñ. 

² ÿ ïðèéøëà, âæå ãîðåì òîä³ âáèòà. 
Äóøà ñòîÿëà êðàé óñ³õ äîð³ã, — 
÷è õòî íå áà÷èâ äå ìîãî Ïèëèïà? 
Àáî õî÷ çíàº, ÿê â³í õî÷ ïîë³ã! 

̳é áðàò, ïîëêîâíèê, ¿õàâ ñåðåä ïåðøèõ. 
Íàä íèìè â³òåð ìàÿâ êîðîãâó. 
² ñåðåä íèõ íåçðèìèé ìåðòâèé âåðøíèê 
âï³çíàâ ìåíå ó íàòîâï³, âäîâó. 

×è öå áóëî âèä³ííÿ, ÷è çíàìåííÿ, — 
çáàãíóëà ÿ, ÷îìó òàê äçâîíè á'þòü. 
Îöå òîé ãåòüìàí, 
               ï³ä ÷è¿ì çíàìåíîì 
âæå íàâ³òü ìåðòâ³ âåðøíèêè âñòàþòü! 

À òè é íå çíàâ, ùî ñåðåä òîãî ëþäó 
ñòî¿òü îäíà, ùî ìîëèòüñÿ çà âñ³õ. 
 Òàêèì òåáå í³êîëè íå çàáóäó — 
ïîáà÷åíèì êð³çü ñëüîçè ³ êð³çü ñí³ã.. 

² ß ÑÊÀÇÀÂ: — ÑÏÀÑÈÁ² ÒÎÁ², ÃÀÍÍÎ. 
ß ïîâåðòàþñü, íà÷å ç íåáóòòÿ. 
Ìåí³ áåç òåáå òàê áóëî ïîãàíî. 
Íå â÷îðà é ïîçàâ÷îðà. Âñå æèòòÿ. 

Àëå ïðîùàé. Íå ìàþ ÿ ñóìë³ííÿ 
òåáå òðèìàòè ñåðåä öèõ ðó¿í. 
Âåðòàé äîäîìó. Öå ìîº âåë³ííÿ. 
Ëèøàéñÿ ò³ëüêè ñïîãàäîì ìî¿ì. 

— ̳é ãåòüìàíå, íàø áàòüêó, íàø Áîãäàíå! 
Àëå é ìåí³ æ íå êðàùå äàëåá³. 
Òà öå æ äëÿ ìåíå ùàñòÿ ïîæàäàíå — 
ó ÷îðíèé äåíü òâ³é áóòè ïðè òîá³. 

² ÿ çàìîâê. Çàòíóâñÿ íà ï³âñëîâ³. 
Äóøà ïîòðîõó ñòàëà îäìåðçàòü. 
Çàäóá³ëè ñëîâà ëþáîâ³, 
íå óì³þòü ñåáå ñêàçàòü. 

ÑÒвÏÍÓËÎÑÜ ÑÅÐÖÅ ÆÀIJÁÍÎ ² ÃÎÑÒÐÎ. 
Ëþáîâ³ õî÷å, ëàñêè, ñïî÷óòòÿ. 
ßêáè æ íå ñóìí³â ³ ÿêáè æ íå îñòðàõ — 
ùî ÿ æ â³ä íå¿ ñòàðøèé íà æèòòÿ! 

Ñ쳺òüñÿ ìîÿ â³äüìà: 
                   — Ìîëîäøàºø ãîäàìè! 
Ïîðà óæå â÷èíÿòè âåñ³ëüí³ êàëà÷³. 
Áî ùî æ òè âñå ç³ ìíîþ? 
                      Ñòàðà ÿ âæå, Áîãäàíå. 
Íå òàÿ â³äüìà ãàðíà, ùî âäåíü, à ùî âíî÷³. 

À ÖŠͲ×ÎÃÎ — ËÎÆÅ ÇÀ̲ÑÒÜ ÌÀÐ? 
À öå íå ñì³øíî — ðàïòîì îæåíèòèñü? 
Âæå æ ó äóø³ îñ³ëà ÷îðíà çãàð, 
ã³ðêà ÿê çãàð â îäñòð³ëÿíèõ ðóøíèöÿõ. 

Âæå ñìåðòü ïîêëàëà ðóêó íà ïëå÷å. 
Çíîâ áðàòè øëþá?.. â ìîºìó-òî ãîäî÷êó?.. 
ßêîãîñü â³äüìà êíåäëèêà ñïå÷å. 
Çáðîÿð ³ äæóðà âèêîòèëè áî÷êó. 

À ëèöàð îäâåðíóâñÿ ³ îïóñòèâ çàáðàëî. 
Øðàìêî ïðèí³ñ ³êîíó ³ íàñ áëàãîñëîâëÿâ… 
Ìàëåíüêå öèãàí÷à ï³ä ñêðèïêó òàíöþâàëî. 
² ëîïíóòó ñòðóíó íàòÿãóâàâ çáðîÿð. 

ÃÀÍÍÓÑÅÍÜÊÎ! ÆÈÒÒß ÂÆÅ ÇÀ ÏËÅ×ÈÌÀ. 
Òè ðîçïë³òàºø ïîíî÷³ êîñó. 
Õ³áà òàêèìè çãàñëèìè î÷èìà 
äèâèòèñü òðåáà íà òâîþ êðàñó? 

ßêáè æ ìåí³ òàêà ëþáîâ ðàí³øå! 
Áóâຠí³÷, ùàñëèâ³øà, í³æ öÿ? 
Òâî¿ âóñòîíüêà íàéí³æí³ø³, 
îñîëîäà ìîãî ëèöÿ… 

À Í²× ÑÒίÒÜ ßÊ Ì²Ñß×ÍÀ ÃÀËßÂÈÍÀ. 
² òè ëåæèø ó ìåíå íà ïëå÷³. 
…Ìàáóòü, ðîçáèëàñü ïàí³ ïîðöåëÿíîâà 
Ùîñü äóæå òèõî äçåíüêíóëî âíî÷³. 

×ÎÃÎÑÜ ÕÎ×ÅÒÜÑß ÏËÀÊÀÒÈ. ² ÇÀÑÍÓÒÈ. ÍÅ ÄÎ˲ 
Ñïî÷èòè õî÷ó íà ãðóäÿõ ñâ Äîë³. 
"Îé, äå æ òè áóëà, ìîÿ íå÷óæàÿ?" 

Çìåðç ÿ, îáãóáèâñÿ ç í³æíîñò³. 
Ñ ïîãð³é ìåíå äî ñåáå. 

…Öß Æ²ÍÊÀ, ÙÎ ÏÐÈÉØËÀ  ÌΪ ÆÈÒÒß, 
âîíà ö³ëþùà â äîòèêó ³ ñëîâ³. 
Âàæê³ îñìóòè ï³çíüî¿ ëþáîâ³ 
âîíà çí³ìຠäîòèêîì ç ÷îëà. 

Öÿ æ³íêà, ùî â æèòòÿ ìîº ïðèéøëà. 

…Âîíà äóìàº, ùî ÿ ñïëþ, à ÿ âîñêðåñàþ. 
Áîþñÿ ðîçïëþùèòè î÷³, — ìîæå, öå æàãó÷èé ñîí 
ñàìîòíîñò³? 

Âîíà æ ÿê âå÷³ðí³é ïðîì³íü, ùî âïàâ óæå 
íà ðó¿íó. 

…Î, òè ïðåêðàñíèé ³ ñèëüíèé, òè âåëüìè ïðîìîâåí. 
Òè ùèò äëÿ ñâîãî íàðîäó, òè ìå÷ ïðîòè âîðîãà. 
Ñâ³ò ùå òåáå ïîáà÷èòü ó ñëàâ³ òâî¿é ³ âåëè÷³! 

…Öå âñå ÿê ñîí, öå âñå ÿê áîæåâ³ëëÿ. 
ß âæå ÿê äèì — ³ ñèâèé, ³ ã³ðêèé. 
ß Õìåëåì áóâ. Òåïåð ìîº ïîõì³ëëÿ. 
Íàâ³ùî ÿ òîá³ òåïåð òàêèé? 

…Îðëå ì³é øóãàñòèé â ãîðíîñòàºâèõ êðèëàõ êèðå¿! 
Òè ùå â'¿äåø â Çîëîòó Áðàìó. Âîíè ùå ñïèòàþòü, — 
õòî öåé, ïðåêðàñíèé, ÿê ñîíöå, ³ ãð³çíèé, 
ÿê ïîëêè ï³ä çíàìåíàìè? — 
                      Áîãîì äàíèé ãåòüìàí Óêðà¿íè! 

…Ðîñîíüêî ì ñïðàãè, ëàòî÷êî ùàñòÿ 
íà ìîºìó òåðíîâîìó ïîë³, òè ïðîñòèø ìåí³, 
ÿñî÷êî, ùî ÿ òàêèé áåçïîðàäíèé? 

…Ñïè, ð³äíèé, ñïè, ó ñí³ ïðèáóâຠñèëà. 

…Îñü óæå é ë³òî ìèíàº, íàñòàíå îñ³íü. Æîâòèé ëåâ 
ïðîéäå ïî ñìàðàãäîâèõ ë³ñàõ, çàãðåáå òðóïè â áàãðÿíå 
ëèñòÿ. Ñîáàêè âèþòü ïî êðà¿í³ íàø³é. ² âñ³ ïëåâåëè 
âæå ïîñ³ÿí³ â çåìëþ íàøó. 

… Íå äèâèñÿ íà ìåíå, ùî ÿ ÷îðíà, ãîðå îáïàëèëî ìåíå. 

…Òè ïðåêðàñíà, ìîÿ êîõàíà, òè ïðåêðàñíà, 
ÿê ìàëüâà ï³ä â³êíîì ì ìàòåð³. 

…Êîõàíèé ì³é, âèìîëåíåöü ì³é ó Áîãà! ×îãî æ òè 
òàê ñòîãíåø óâ³ ñí³? Òîá³ ùîñü ïîãàíå ïðèñíèëîñü? 

…Äîëå ìîÿ, ðîçáóäè ìåíå! Ñíèòüñÿ ìåí³, ùî ëåæó ÿ 
íà ïîë³ áîþ ï³ä Áåðåñòå÷êîì… ² êðóæëÿº íàä³ ìíîþ 
îðåë… Äâîãëàâèé… 

Ͳ, ÃÀÍÍÎ, Ͳ! ÀÁÈ ËÈØ ÍÅ 3 ÌÎÑÊÂÎÞ. 
Õàé Óêðà¿íó ÷àøà öÿ ìèíå. 
Âæå êðàùå ç òóðêîì, ëÿõîì, ³ç Ëèòâîþ, 
áî ò³ ñïëþíäðóþòü, à âîíà êîâòíå. 

Öå ÷îðíà ïð³ðâà ç õèæîþ äåñíèöåþ, 
ñìóðíà îä êðîâ³, ñìóò ñâî¿õ ³ ñâàð, 
ãîòîâà ñâ³ò íàêðèòè, ÿê ñï³äíèöåþ 
Ìàòðüîõà íàêðèâຠñàìîâàð. 

Áóâ Êè¿â ñòîëüíèé. Ðóñü áóëà ñâÿòîþ. 
À ìîñêîâèòè — Ðóñü óæå íå òà. 
Ó íèõ ³ êíÿçÿ çâàëè Êàëèòîþ, — 
òàêà ñòðàøíà çàõëàííà êàëèòà! 

Äð³ìó÷èé ñâ³ò. ͳ ñëîâà, í³ íàóêè. 
Âñå çàãðåáóùå, íàðâàíå, õì³ëüíå. 
Îðåë — äâîãëàâèé. Þð³é — äîâãîðóêèé. 
Õàé Óêðà¿íó ÷àøà öÿ ìèíå! 

À ×ÀÑ ÙÅ. ÂÆÅ É ÎÄÖ²ËÀÑß ËÈÏÀ. 
Îõ, ÷è æ ìåí³ â³ä ùàñòÿ áóòü õì³ëüíèì? 
Âîíà âäîâà ïîëêîâíèêà Ïèëèïà. 
Ìàáóòü, áóëà ùàñëèâîþ çà íèì. 
  

À ÿ, ÷è ùàñòÿ äàòè âæå ñïðîìîæíèé? 
Ïðîøó ïðîùåííÿ ó éîãî âäîâè. 
³í õî÷ ïîë³ã — òà â áèòâ³ ïåðåìîæí³é. 
À ÿ çàçíàâ ïîðàçêè — ³ æèâèé. 

² ÖÅ Æ ÏÎÐÀÇÊÀ Ó ÆÈÒÒ² ÍÅ ÏÅÐØÀ! 
Áóëî âñüîãî — ïîëîì³â ³ îáëîã. 
À ÿ âñòàâàâ, íà øàáëþ ðóêó ñïåðøè. 
² êð³çü ïîðàçêè éøîâ äî ïåðåìîã. 

 æèòò³ áóëî âñ³ëÿêî¿ íàïàñòè. 
Íà ïëå÷àõ ìàþ ï'ÿòü äåñÿòê³â ë³ò. 
 òàêîìó â³ö³ ìîæíà çàíåïàñòè 
³ ìîæíà äóøó ìàòè âæå ÿê ë³ä. 

À ÿ æèâèé. ² çíîâó ïðàãíó áîþ. 
² ïåðåìîãè. Õàé íà ñõèëêó ë³ò — 
òðóíó çâåëþ âîçèòè çà ñîáîþ, 
à ùå ï³òè ïîäóæàþ â ïîõ³ä! 

ØÐÀÌÊÎ ÏÐÈÉØΠÑÜÎÃÎÄͲ ÍÀÂÏÐÎØÊÈ, 
ïðîäåðøè õàù³ ãîëèìè ðóêàìè. 
Ñêàçàâ: — Ïî ñåëàõ õîäÿòü êîçàêè, 
ïåðåáðàí³ ÷åíöÿìè, æåáðàêàìè, — 
² êàæóòü âñ³ì, ùî âîëÿ âæå áëèçüêà. 
Ùîá ãîòóâàëà ïîðîõ ïàðóáîòà. 
À ÿê íàä³éäóòü ãåòüìàíñüê³ â³éñüêà — 
ùîá â³ä÷èíÿëè ãåòüìàíó âîðîòà! 
Ùîá çàâäàâàëè âîðîãó õàëåï, 
³ äàë³ éøëè ïî ñåëàõ íóðòóâàòè. 
Ùîá ãîòóâàëèñü, ùîá ò³êàëè â ñòåï. 
ϳñîê ïàíàì ùîá ñèïàëè â ãàðìàòè. 
Ùîá çàïàñàëè çáðîþ ³ õàð÷³, 
òà íå øóì³ëè ÿê òîð³øíÿ áðàãà. 
À õòî ñèä³òü çîñòàíå íà ïå÷³, 
òîãî ÷åêຠïîñì³õ ³ çíåâàãà. 

Òàêèé â³í áóâ ïîõíþïëåíèé ³ êâîëèé, 
óñå òÿãíóâ ç òåðïëÿ÷³ñòþ âîëà, 
îöåé Øðàìêî. À ÿê çàïàõëî âîëåþ, 
äóøà â éîìó íàâïðèñÿäêè ï³øëà! 
Êàæó: — Íó, õîäÿòü. Òî ùå íå ñïîíóêà. 
Ïîðàçêà — öå ê³íåöü. ² ñîðîì â³ä ëþäåé.- 
À â³í ìåí³: — Ïîðàçêà — öå íàóêà. 
² òè â ö³é Àêàäå쳿 — ñïóäåé. 

…ÙÎ Â²Í ÑÊÀÇÀ ÏÐÎ ÃÅÒÜÌÀÍÑÜʲ ²ÉÑÜÊÀ? 
— ßê³ â³éñüêà? — ïèòàþ ó Ãàííóñ³. — 
öå ùîá ìåíå ï³äòðèìàòè íà äóñ³? 

Òà õòî âæå ï³äå ï³ä ìîº çíàìåíî? 
Õ³áà ùî ìåðòâèõ êëèêàòü ïî³ìåííî 

Â×ÎÐÀÉØÈÉ ÄÅÍÜ ÏÐÈÉØΠØÐÀÌÊÎ ÓÐÀÍÖ². 
² êàæå: — Âñå. Áåðèñÿ çà ïåðî. 
Ïîáóææÿ éäå, Âîëèíü ³ íàääí³ñòðÿíö³. 
À òàì, äèâè, îá³çâåòüñÿ é Äí³ïðî. 

Êóäè ³äå?! ßêèì óí³âåðñàëîì 
òåïåð ëþäåé äî ñåáå ïðèâåðíó? 
Êîìó ÿ ãåòüìàí, êîëè âæå ³ ñàì îí 
ñâî¿õ ïðîâèí â äóø³ íå ïðîãîðíó! 

Íó, à ÿêáè ÿ íàâ³òü ³ ïîäóæàâ 
òîãî ïàïåðó íàïèñàòè æìóò, — 
òî äå çáåðåòüñÿ òå òâîº Ïîáóææÿ? 
Êîìó â³äîìî, âðåøò³, ùî ÿ òóò? 

Öå æ íå ãåòüìàíñüêèé ×èãèðèí, íå Áðîäè. 
Òà âæå é ñâîáîäà â íàñ íå íà õìåëþ. 
À ï³äå ÷óòêà, — çàäëÿ íàãîðîäè 
òàêè ìåíå õòîñü âèäàñòü êîðîëþ. 

— Òà íå áàðèñÿ! Ñòåëåòüñÿ äîðîãà. 
Äåñü ëþäè æäóòü, ïîêëè÷ ¿õ, ï³ä³éìè! 
Òè ìàºø ÷àð. Òîá³ äàíî â³ä Áîãà. 
Òè ìàºø äèâíó âëàäó íàä ëþäüìè. 

ßÊÀ ÒÀÌ ÂËÀÄÀ? 
             ÄÆÓÐÀ, ÄÂΪ ÊÎÍÈʲÂ. 
À Ãàííà êàæå: — Òè íàø îáåð³ã. 
̳é áðàò, Áîãäàíå, ñïîâ³ñòèâ ïîëêîâíèê³â, 
ùî òè æèâèé ³ ùî ÷åêàºø ¿õ. 

Î æ³íêî! Òè æèòòÿ. Êàæè ìåí³ íàä³þ. 
ß ñïðàâä³ ñàì íå ñâ³é. Áî íèä³þ, íå ä³þ! 
Íå âëàäè ïðàãíó. Ñìåðò³ ÷è ñïîêóòè. 
Àëå æ ïóñòåëÿ ç öèõ äð³ìîòíèõ âåæ! 
Âîíà ìåí³: — Çáåðè ñåáå äîêóïè, 
òîä³ ³ â³éñüêî, ãåòüìàíå, çáåðåø. 

Ó×ÎÐÀ ÏÈÑÀÐ Ì²É ÏÐÈØÊÀÍÄÈÁÀÂ. 
Ç Âîëèí³ ï³øêè, äîâãî äîáèðàâñÿ. 
ijñòàâ ÷îðíèëî, ïðî ïàï³ð ïîäáàâ, 
â Øðàìêà ó öåðêâ³ âîñêó ïîñòàðàâñÿ. 

Ïåðî é ïå÷àòü ³ç òîðáè ïîâèéìàâ. 
Íà ñò³ë ïîñòàâèâ ñð³áíèé êàëàìàð. 
² òàê ñêàçàâ: — Ó äîáðèé ÷àñ ïî÷àòè 
óí³âåðñàë ç ïðèòèñíåííÿì ïî÷àòè. 

² ÑÈÍ ØÐÀÌÊÀ, ÏÅÐÅÁÐÀÍÈÉ ×ÅÍÖÅÌ, 
ïðèéøîâ, ïðèí³ñ ÷óòêè ìåí³ äîñòîòí³. 
Ñêàçàâ, ùî â³í íå º 
                  â³ä êîãîñü ïîñëàíöåì, 
ùî â³í â³ä ñåáå ³ â³ä òèõ ï³âñîòí³. 

Ùî ïðèéäóòü ùå, òà ìóñÿòü ç îñòîðîãàìè. 
Çàñàäè ñêð³çü. Ñâî¿ íå çíàºø äå. 
Êâàðöÿíå â³éñüêî éäå òðüîìà äîðîãàìè — 
íåìîâ çàë³çíèì íåâîäîì âåäå. 

À íàø³ éäóòü ë³ñàìè òà äîâêîëàìè. 
Êð³çü íåòð³ éäóòü, êð³çü íî÷³ ³ òóìàí. 
Îá ïí³ é êàì³ííÿ ðîçáèâàþòü ãîëîâè, 
ùîá íå ïîòðàïèòü â ðóêè âîðîãàì. 

 äîðîç³ ìðóòü, â³ä ðàí, â³ä ëèõîìàíîê, 
â³ä ãîëîäó, â³ä ìåðòâî¿ âîäè. 
Íàìàéñòðóâàëè õëîïè âèñòð³ëÿíîê 
³ òåæ ³äóòü. Ïîäàé ¿ì â³ñòü êóäè! 

ÙÎ Æ, ÁÈÒÂÓ ß ÏÐÎÃÐÀÂ. 
                     ÏβÑÈÒÈÑÜ ÍÅ ØÒÓÊÀ. 
Äî âñ³õ ïðîâèí ùå é â³ä÷àé äîëó÷èòü. 
ßê òîé êàçàâ, ïîðàçêà — öå íàóêà. 
ͳÿêà ïåðåìîãà òàê íå â÷èòü. 

Ãåé, ïèñàðþ, íåñè ìîþ ïå÷àòêó! 
Æèòòÿ ïðîïàëî. Ïî÷íåìî ñïî÷àòêó. 

ÍÓ ÎÒ, ² ÍÀÏÈÑÀ ÓͲÂÅÐÑÀËÈ. 
À õòî ¿õ ïðî÷èòຠ³ êîëè? 
ßêáè ¿õ ïòèö³ êðèëàìè ïèñàëè 
àáî ãðîìè ó íåá³ ïðîãóëè! 
×è õòî ïðîì÷àâ ãðèâàñòèì ðóìàêîì 
òà ¿õ ðîçí³ñ. Àëå æ ìè òóò ñàìîòí³. 

— Ñàìîòí³? Ìè?! — ñ쳺òüñÿ ï³ï Øðàìêî.- 
À ì³é æå ñèí? À ò³ éîãî ï³âñîòí³? 

À É ÑÏÐÀÂIJ. ÌÀªÌΠòÍÖ²Â. 
Òà ùå ÿêèõ, òà ùå é ï³âñîòí³ íàâ³òü! 
Òàê³ âæå íå øóêàþòü ìàí³âö³â. 
Ïðîéøëè êð³çü ïåêëî, òî äîðîãó çíàþòü. 

Íåìà íàì ùàñòÿ — ìóñèòü áóòè ÷óäî. 
Ùå ìè ïîñòàíåì ç³ ñâî¿õ ðó¿í. 
Ìåíå íå ìîæóòü ëþäè íå ïî÷óòè — 
äóøà â ìåí³ ðîçãîéäàíà ÿê äçâ³í! 

Ñêëèêàþ âàñ. Íàä öèì íå âëàäåí âîðîã. 
Ïî÷óéòå ñëîâî ç-ï³ä ìîãî ïåðà! 
Ïðîñò³òü ìåí³, ùî çíîâó á'þ íà ñïîëîõ. 
Íà Áëàãîâ³ñò ùå, ëþäè, íå ïîðà. 
  

À ÒÈ, ÃÀÍÍÓÑÞ, ÆÄÈ ÌÅÍÅ ÄÎ ÎÑÅͲ. 
dzáðàâøè â³éñüêî, â³ñòî÷êó ïîäàì. 
  

Ïîâ³í÷àºìîñÿ ó Êîðñóí³, 
â ì³ñò³ ñëàâè ì. Òàì 
ïðèãàäàþ ñåáå, êîëèøíüîãî. 
² âåñ³ëëÿ ñïðàâèì ÿê ñë³ä. 
Òà é ïîïðîñèìî ó Âñåâèøíüîãî 
òðîõè ùàñòÿ. ² òðîõè ë³ò. 

ÍÀ ÌÓÐÀÕ Â²ÒÅÐ ÕÈËÈÒÜ ÁÀÄÈËÈÍÓ. 
Öâ³òå îæèíà. Òèõî, ÿê â ðàþ. 
À âò³ì, íå çíàþ… Ìîæå, â öþ õâèëèíó 
õòîñü äåñü òîðãóº ãîëîâó ìîþ… 

² ÃÀÍÍÀ ÏÐÈ ÌÅͲ. ² ÏÎÃËßÄ ÌÈÃÄÀËÅÂÈÉ. 
² äîòèê âóñò. ² ò³ëà îêñàìèò. 

×àñ òÿãíåòüñÿ, ÿê øëåéô ñòàðî¿ êîðîëåâè. 

Êîëè á óæå ïî÷óòè ãð³ì êîïèò! 

ÙÅ ÂÊÐÀß ÄÅÍÜ ×ÅÊÀÍÍß ×ÎÐÍÓ ÑÊÈÁÓ. 
ßêèé òàì ãð³ì, í³ âåðøíèêà íåìà. 
Íåñå òîïîëü âèñîê³ ñìîëîñêèïè 
äîðîãà â í³÷ ïóñòåëüíà ³ ïðÿìà. 

ÏÎËß, ÏÎËß, ÏÎËß… ÄÎËÈÍÈ ² ÄÎËÈÍÈ… 
Íàïíóâñÿ îáð³é íà÷å òÿòèâà. 
²ç Ïàâîëî÷³ äçâ³í, âå÷³ðí³é äçâ³í äîëèíå. 
² çíîâó ÷óòè ÿê ðîñòå òðàâà. 

ÑÒÎÞ ÍÀ ÂÅƲ ² ÄÈÂËÞÑÜ ÍÀ ØËßÕ. 
×åðâîíèé ùèò ïðèçàõ³äíîãî ñîíöÿ. 
À ùî öå òàì çà ãîì³í ó ïîëÿõ? 
Ãåé, äæóðî, ãëÿíü! Òà ¿õ òàì ö³ëà ñîòíÿ. 
À ìîæå, é äâ³. — Ãåé, äæóðî, òè ç³ðêèé. 
Òîá³ âèäí³øå ³ç òàìòî¿ âåæ³. 
— Öå, — êàæå, — áàòüêó, íàø³ êîçàêè. 
ß, — êàæå, — áàòüêó, áà÷ó ïî îäåæ³. 

ÏÐÈÉØËÎ ¯Õ IJÑÒÀ. ÂÄÀÐÈËÈ ×ÎËÎÌ. 
Ðîçáèëè òàá³ð ãåí ïî îáîëîí³. 
Âæå ñõîäèâ ñîíöÿ çîëîòèé øîëîì, 
ÿê çíîâ ó ëóç³ çà³ðæàëè êîí³. 

Äåñü êð³çü ë³ñè ïðîáèâñÿ Äæåäæàëèê. 
Áîãóí ³äå. Ïóøêàð îò-îò ïðèáóäå. 
×è ÿ âæå áóòè ãåòüìàíîì îäâèê, 
ùî ñåðöå ìàëî íå ðîç³ðâå ãðóäè?! 

Ñòîþ. Ñòð³÷àþ âî¿í³â. Ìîëþñü. 
Íà ñõèë³, ñèâèé, êëàíÿþñü ¿ì íèçüêî. 
Äâ³ ñîòí³… Òðè… Íå äàé Áîã, ïîìèëþñü. 
² ùå… ² ùå… ² ùå ¿õ ö³ëà íèçêà! 

Ïðèéøëè… Ñïàñèá³… Îñü ìî¿ ïîëêè. 
Óæå é çíàìåíà ³ç ë³ñàìè âð³âåíü. 
Îöå æ ìî¿ Âîëèíö³, ϳí÷óêè. 
Ìî¿ Äðà÷³, Íåìèðèíö³ ³ Ãí³âàíü! 

Øåâö³. Êðàâö³. Áðîâàðíèêè. Òêà÷³. 
Äåéíåêè. Çàïîðîæö³. Çàâ³ðþõè. 
Òþòþííèêè. Êóøí³ðè. Îðà÷³. 
Ïðóäèóñè. Ïëà÷èíäè. Îä÷àéäóõè. 
Óðâèòåëü. ²ñêðà. Äîáîø. Êóð³ííèé. 
Áàíäóðà. Ñêðèïêà. ßâ³ð. Êèÿíèöÿ. 
ѳðêî. Áóëàíèé. Á³ëèé. Âîðîíèé. 
Çîçóëÿ. Çàºöü. Êóù. Ïåðåïåëèöÿ. 
Îõ, ÿê âàñ ëþäè íàçèâàëè ëîâêî! 
Íåêóéá³äà. Ìàéáîæåíêî. ×óìàê. 
Ïóñòèêîòà. Çàâåðíèâîâêà. 
Íåòóäèõàòà. Íå¿æìàê. 
Íåêëåïàíèé. Îäëèâàíèé. Ïåêåëüíèé. 
Ïîïîâè÷. Ìîëèáîãà. Ëèõîëàò. 
Ìàëüîâàíèé, ²íäóòíèé ³ Ñóáòåëüíèé. 
Âåðíèãîðà. Ñâ³òàéëî. Ñåìèáðàò. 
Îðëåíêè, Óäîâåíêè, Áîé÷óêè. 
Ñèíèö³, ×àéêè!.. Õòî òàì ùå ïîçàäó? 
Âñ³ íà öåé ÷àñ ïðèÿâí³ êîçàêè, 
óäàðòå â áóáîí ³ ñêëèêàéòå ðàäó! 

Ùå íàäîëóæèì ì³ñÿöü öåé ³þëü. 
Ùå îãî-ãî, º ÷àñ äî ïàäîëèñòó. 
À êîæåí ïðè ñîá³ ùîá çáðîþ ìàâ îãíèñòó, 
ï'ÿòü õóíò³â ïîðîõó ³ ñê³ëüêî òðåáà êóëü! 
Ùîá êîí³. Ùîá âîçè. Ùîá ðåïòóõè. Ùîá ñ³äëà. 
Ùîá íàñ íå âçÿâ í³ÿêèé áóñóðìàí. 
Óñ³ì âîáåö ³ êîæíîìó çîñ³áíà, — 
öå ÿ âàì ãîâîðþ, íåã³äíèé âàñ Áîãäàí! 

ÁÎ ÍÅ 3 ÒÎÃÎ ÇÀ˲ÇÀ ÌÅÍÅ ËÈÒÎ 
³ íå â òîìó ãàðòîâàíî âîãí³, 
ùîá ¿ì âäàëîñÿ íà ñâîº êîïèòî 
ïåðåðîáèòè äóøó ó ìåí³! 

Êîëè ÿ âæå ï³äíÿâñÿ òîãî òðóäó — 
íàðîä ç³áðàòè ï³ä ñâîþ îðóäó, 
òî ïîêëàäó íà öå óñå æèòòÿ, 
à äîâåäó öå ä³ëî äî ïóòòÿ! 

À ØÓÌ Â ÏÎËßÕ, À ÃÎÌ²Í ÏΠIJÁÐÎÂÈ 
À ï³ñíÿ õî÷å êîíåé ðîçïðÿãàòü. 
ßê ïàëàõòÿòü áàãàòòÿ âå÷îðîâ³! 
ßê³ âåëèê³ ò³í³ â³ä áàãàòü! 

² ìè, ùî çâèêëè äî òàêî¿ òèø³, 
ùî ÷óòíî ÿê ïîòð³ñêóº ñâ³÷à, — 
òàê ëþäíî ñòàëî â íàñ íà ãîðîäèù³, 
òàê³ ó íàñ çíàìåíà ùîíàéâèù³! — 
ùî àæ õàëÿíäðó ñêà÷å öèãàí÷à. 

Øàòð³â íåìà — í³÷îãî, ñïëÿòü ï³ä çîðÿìè. 
Îáîç â³äñòàâ — ïðè¿äå íà âîëàõ. 
Ìè õëîïö³ ìîëîä³. ² ïîëå â íàñ íå çîðàíå. 
² ñîí íàø ñòåðåæå ñòîðîæà íà âàëàõ. 

À ÂÐÀÍÖ² ÏÎÒßÃËÎ ² ËÀÄÀÍÎÌ ² ÄÈÌÎÌ. 
Î ñëàâà æ Áîãó, ÿ òàêè äîæèâ! — 
ñòàðåíüêèé ï³ï Øðàìêî ïîìàõóâàâ êàäèëîì, 
çà óïîê³é ïîëåãëèõ â³äñëóæèâ. 

Ïðîùàéòå ³ ïðîñò³òü… ïðîñò³òü, ìî¿ õîðîáð³… 
Õàé òîé êàäèëüíèé äèì îäíîñÿòü âàì â³òðè. 
Ñòîÿòü ìî¿ â³éñüêà, ñòîÿòü ïî ñàìèé îáð³é, 
ïîõèëåí³ ÿê ÷îðí³ ïðàïîðè… 

ÏÐÈÉØËÎ ÄÎ ÌÅÍŠ²ÉÑÜÊÎ ÐÎÇÏÎÐÎØÅÍÅ. 
Âåðíóëîñÿ, äàâ Áîã ìåí³ äîæèòü. 
Çâîõ÷³ëè î÷³, ³ ñëüîçà íåïðîøåíà 
îò-îò ç î÷åé, ïðîêëÿòà, ïîá³æèòü. 

Õòîñü ï³ä³éøîâ, äî ìåíå ùîñü áàëàêàâ. 
À ÿ ìîâ÷àâ, áî ùå ùîñü íàâåðçó. 
Óñå áóëî. ß ò³ëüêè ùå íå ïëàêàâ. 
Ñòîÿâ ³ â äóøó çàâåðòàâ ñëüîçó. 

ÏÎËÊÎÂÍÈÊÈ Ìί! ÍÅ ØÎÂÊ, ÍÅ ÊÀÐÌÀÇÈÍÈ 
øëÿõåòíèõ ä³é ³ ïîìèñë³â çðàçîê. 
Ñòîÿâ Ïóøêàð, ÿê ñèâèé äóá îçèìèé, 
Ñòîÿâ Áîãóí, ÿê ëèöàð ³ç êàçîê. 

Ñì³ÿâñÿ çîðîì â³ä÷àéäóøíå êàðèì, 
íà ñàì³ î÷³ íàòÿãíóâøè øëèê, 
âåñü çðàíåíèé, ïîëêîâíèê ì³é, òàòàðèí 
âñ³õ äîáðèõ ñë³â äîñòîéíèé Äæåäæàëèê. 

Òàê ìàëî áóòè. Æäàâ ¿õ íåäàðåìíî. 
Äóøà ïðîéøëà íàä ïð³ðâîþ çíåâ³ð. 
² Ãàííèí áðàò, ²âàí Çîëîòàðåíêî. 
ñâî¿õ ïðåñëàâíèõ í³æèíö³â ïðèâ³â. 

² òîé Áîãóí — ÷îëîì ï³ä êîðîãâîþ — 
ùî çàì³ñòü ìåíå áóâøè íàêàçíèì — 
ïîäàâ ìåí³ êëåéíîäè ç áóëàâîþ. 
³ ìè ïðè â³éñüêó îáíÿëèñÿ ç íèì! 

ß ÂÏÅÐØÅ Í²× ÒÀÊ ÄÎÁЊ²ÄÏÎ×ÈÂ. 
ß ÷óþñü òàê, ùî çè÷ó é ìîëîäîìó. 
Íàä³éíèì ëþäÿì Ãàííó äîðó÷èâ, 
ùîá îäâåçëè ³ç ïî÷åñòþ äîäîìó. 

Ó Ñóáîò³â íå òðåáà. Òàì ÂÎÍÀ. 
Òàì ò³íü ¿¿. Òàì çãàäêà íàéïîãàíøà. 

Òî áóâ ì³é ä³ì. ² òî áóëà æîíà. 

À öþ — ó ×èãèðèí, áî öå óæå ãåòüìàíøà! 

ÊÎÇÀÖÜÊÀ ƲÍÊÀ 3 ÃÎÐÄÈÌÈ Î×ÈÌÀ — 
âîíà ìîâ êðèëà â ìåíå çà ïëå÷èìà! 

Âîíà äëÿ ìåíå ó ö³ äí³ — 

ÿê ìîº ñåðöå ó ìåí³! 

² ÑÈÍ ØÐÀÌÊÀ ÏÐȲ ÑÂί ϲÂÑÎÒͲ. 
² ñàì Øðàìêî âäÿã ðèçè ùèðîçëîòí³, 
íàëàøòóâàâñÿ ç íàìè ó ïîõ³ä. 

² òîé ãîí÷àð äèâèâñÿ ìåí³ âñë³ä. 
Êîëè ìåíå ïîáà÷èâ ç áóëàâîþ, 
ëèø ïîõèòàâ, ñòàðåíüêèé, ãîëîâîþ, 
ïåðåõðåñòèâ ³ óñì³õíóâñÿ ä³ä. 

Çáðîÿð çàïëàêàâ, áî ëèøàâñÿ, á³äíèé. 
³ùóíêà äáàëà õë³á íàì ³ ïèòâî. 
Ïî ñõèëàõ öèãàí÷à çà ìíîþ äîâãî á³ãëî. 
² öèãàí ãîâîðèâ, ùî ê³íü ó ìåíå: — Î! 

²ÙÅ ÄÈÌËßÒÜ Ï²Ä ÏÎÏÅËÎÌ ÁÀÃÀÒÒß. 
Ùå ñîí òîðêຠâ³÷³ ìèìîõ³òü. 
À âæå â ïîõ³ä íàì âèòðóáëåíî, áðàòòÿ! 
² äîâáèø á'º ó ïîòåìí³ëó ì³äü. 

² âæå íîãîþ áóâøè â ñòðåìåí³, 
ÿ íàõèëèâñÿ äî ñâ Äîë³. 
ß ¿é ñêàçàâ: — ×åêàé â ×èãèðèí³. 
Ìè ïåðåìîæåì. Íå òàê³ ìè é êâîë³. 

Íå äîïóñêàé òàêî¿ ìèñë³, 
ùî Áîã ïîêàæå íàì íåëàñêó. 
Æèòòÿ ëþäñüêîãî ñòðîêè ñòèñë³. 
Íåìຠ÷àñó íà ïîðàçêó.